Казько Віктар - Дзікае паляванне ліхалецця

Раней  — гэта было маё жыццё. Кожны крок у ім быў скіраваны некім на гэту аповесць. Містыка? Так, пэўна, містыка. Калі прымаць за гэта смерць маці і сястры. Смерць дзеля таго, каб я трапіў у той жа Азарыцкі канцлагер. Сустрэўся там з Васілём Дзятлавым, на плячах бабы Усцім’і прайшоў праз міннае поле, зведаў беспрытульніцтва, дзетпрыёмнікі, дзетдом. Страціў недзе сябе ў рамантыцы шасцідзесятых  — на шахтах, у газетах, сярод бясконцай сібірскай тайгі. Страціў і знайшоў, зноў вярнуўся да сябе ў родную Беларусь. I жыццё, ужо тут, на Беларусі, ускосна, мякенька, але настойліва ўвесь час нагадвала мне, а мо і загадвала, што я павінен рабіць. Сёння я думаю, упэўнены, што зусім невыпадкова я трапіў у свой час на судовы працэс над былымі паліцэйскімі ў горадзе Хойнікі  — гэта быў першы штуршок да напісання аповесці. Але, як я вам гаварыў, не атрымалася. I лёс другі раз пастукаў мне ў душу. Прыехаў з Сібіры, не паспеў атабарыцца ў Мінску, як тут пачаўся судовы працэс над былымі паліцэйскімі, над іх дзейнасцю ў Азарыцкім канцлагеры. I ажыў Васіль Дзятлаў  — Колька Лецечка. Усё тое, што праходзіла міма мяне, здаецца, не маючы асаблівага сэнсу і таму не вельмі кранаючы мяне, набыло сэнс і лад. Я адчуў сябе Колькам Лецечкам. Мне трэба было запісаць яго жыццё. І я запісаў.

Містычны, здаецца, пачатак меў дзіўны рэальны працяг. Прызнаюся, узгадваючы сёння ўсё, я нават іншым разам адчуваю страх. У Лецечку я пісаў сябе і Васіля Дзятлава. I я ўгадаў Васіля Дзятлава. Угадаў настолькі, што, як потым ён расказваў мне, калі яго дзеці чыталі аповесць і пераказвалі яе змест, Васіль гаварыў ім, што ў той аповесці павінна быць далей. Дзеці працягвалі чытаць, і далей было тое, што гаварыў ім бацька. Гэта выклікала здзіўленне і ў самога Дзятлава. Ён узяў аповесць і прачытаў яе. Успомніў і зразумеў, хто аўтар. Так мы сустрэліся з ім праз дваццаць гадоў пасля дзетдомаўскага расстання.

I вось тут бярэ якраз працяг тое, што я няздольны зразумець. Там, дзе я трохі скажам, прыдумляў, ён настойваў, што гэта якраз і ёсць праўда: так было, так яно і было. I яшчэ, каб скончыць пра гэта. У далейшым мы з ім хварэлі амаль у адзін і той жа час на адны і тыя ж хваробы, з адной і той жа хваробай клаліся пад хірургічны скальпель.

Нешта падобнае я мог бы распавесці табе, мой чытач, і пра астатнія свае творы, бо адчуваю патрэбу сёння крыху паспавядацца, расказаць, адкуль і як ішлі мае кніжкі да цябе. Раман «Неруш». Гэта мо адно з першых сведчанняў майго вяртання на Беларусь не цягніком і самалётам, а далучэнне да яе душой.

Я пакідаў Беларусь, Палессе напрыканцы лета пяцьдзесят шостага года з адзіным скарбам  — збітым з фанеры чамаданам, паўнюткім наспелых яблыкаў, антонаўкі ды пуцінкі. I само Палессе было як спелы сакавіты яблык. Яшчэ не зніклі ў ім парныя жнівеньскія ночы, якімі радзіла наша зямля белым грыбам  — баравіком, яшчэ захаваліся, звінелі ўсе ручаі, не была атрутнаю ранкам раса, не ішлі кіслотныя дажджы, Божым накірункам і наканаваннем цяклі рэкі, у іх плавала мая рыбіна, якую я не паспеў злавіць, раслі, раскашавалі ўсе бары, гаі і дубровы.

Да ўсяго гэтага я вярнуўся ў семдзесят першым годзе. Вярнуўся і не знайшоў, не ўбачыў ні свайго грыба, ні сваёй рыбіны, ні рэчкі, ні дуба, ні хвоі. Меліярацыя, вялікая хімія. I гэта вялікае пераўтварэнне прыроды я з групаю пісьменнікаў і кінадзеячаў павінен быў апець і паказаць у кінаэпапеі, каля вытокаў стварэння якой стаяў сам Пётр Міронавіч Машэраў. Якое гэта жахлівае пераўтварэнне, мы ўбачылі на свае вочы, калі паехалі па «новым» Палессі. Фільм, што атрымаў назву «Паводка», быў зняты рэжысёрам Віталем Чацверыковым. Дарэчы, праўдзівы фільм. Але ж усё ўбачанае, абмежаванасць кіно таго часу «нашай праўдай», вялікая колькасць праўды, што засталася па-за кадрам, прымусілі мяне сесці за раман, бо раман дазваляў сказаць больш, чым гэта было магчыма ў кіно. Сказаць, што адбылося знішчэнне не прыроды, а беларуса, беларускасці.

«Хроніка дзетдомаўскага сада». Усё было так, як ёсць у рамане. Нават з тым жа дзетдомаўскім садам, пасаджаным сіротамі: удзень яго сяклі, а ўначы ён вырастаў зноў, бо я верыў яму, я сам садзіў яго і рос у тым садзе. Гэта мяне высякалі сякерамі. Але ці магчыма мяне ўзяць сякераю, калі не атрымалася снарадам і мінаю. Так, я не здолеў захаваць сваю бацькоўскую хату. Але верыў і веру, што яна паўстане з небыцця, адродзіцца, бо яна ў маёй памяці. I гэта мая памяць лунае над зямлёй, прыходзіць у нечыя сны, некаму вярэдзіць сэрца, таму што гэтым я жыў і, як здолеў, змагаўся за сваю родную хату. Так я працягваў і доўжыў жыццё і памяць маіх бацькоў, а нехта працягне і падоўжыць памяць і жыццё іншых.