Нил Гилевич - Трагічны дзевяноста шосты. Выбраныя старонкі дзённіка

Між іншым, в. а. прэзідэнта АНБ А. Ганчарэнка ў сваім прывітальным слове сярод тых выпускнікоў (і не толькі), што стварылі свае школы, свае кірункі, назваў і Гілевіча. У прысутнасці асэсара, які дзесяць дзён таму ў дакладзе на Усебеларускім сходзе маё імя падаў у множным ліку — “гилевичи”. Дзякуй, Андрэй Маркавіч, за падтрымку!

19-га лістапада. На юбілейным вечары Э. Ханка (25-годдзе творчай дзейнасці) — пачалося! Тое, што я так рэзка асудзіў у нататках пра фестываль “Іграй, гармонік”. Там была адна прыпеўка ў гонар асэсара і ў выкананні местачковай маладзіцы, а тут — цэлая песня-гімн пра яго, і аўтар і першы выканаўца — народны, вядомы, маэстра Э. Ханок! Ах, Эдуард Сямёнавіч! Такою цаной здабываць рэгаліі? (Між іншым, калі сам Ханок заспяваў сваю песню ў гонар яго, Бураўкін шапнуў да мяне: “Цяпер ты разумееш, чаму ён атрымаў званне Народнага? Хоць быў варты і без гэтага.”).

Тут жа ў зале я адчуў, як прыцьмела ўсё маё супрацоўніцтва з таленавітым меладыстам.

І так, пачалося. Дакладней, вяртаецца. “Мы Сталіну роднаму ў песні…“ Агідна. Талент — і грамадзянін. Як гэта не часта супадае!

20-га лістапада. “Настаўніцкая” апублікавала маю размову ў Музеі. Ёсць у ёй і моманты прынцыпова важныя — аб будучыні нашай літаратуры, аб калабарантах… І ўсё ж у жанрах інтэрв’ю, размовы трэба быць больш асцярожным.

21-га лістапада. Сёння ў “Народнай Волі” змешчана — нарэшце! — маё выступленне на Кангрэсе — з невялікімі дапаўненнямі. Прачытаў — і зноў запаліўся. Ад свайго ж! І адчуў — што не сёння — заўтра напішу яшчэ нешта. Маўчаць не змагу. У Беларусі — чорт ведае што творыцца! Дакладней — што вытварае асэсар! Прыляцелі міратворцы з Масквы. Якая ганьба! Уяўляю, як плююцца і рагочуць з беларускіх ахламонаў у Літве, у маленькай Эстоніі і ў цэлым вялікім свеце.

У такім настроі адкрываў і вёў вечар, прысвечаны 90-годдзю першай публікацыі Якуба Коласа.

22-га лістапада. “ЛіМ” апублікаваў мае злосныя іранічныя вершы. “Ода”, па-мойму, атрымалася. А увогуле — стаміўся я ўжо і ад сваіх іроній (ад лірыкі — даўно). Стаміўся! У грудзях так цісне, што не дае дыхаць. Задыхаюся.

23-га лістапада. Палітычныя падзеі развіваюцца шалёным тэмпам. Зноў усё адкруцілася назад — як было да ночы з 21-га на 22-ое. Толькі яшчэ ў большую лютасць увайшоў асэсар. Пагражае знесці і змесці з дарогі да гітлераўскай пасады — усіх і ўсё. Заўтра, відаць, будзе адносна ціха, будуць галасаваць. Ну а 25-га, к вечару, ён сябе пакажа. Пачнецца!..

24-га лістапада. Схадзілі на выбарчы ўчастак. Дзеля Хадыкі. Аддалі яму галасы. А рэферэндумныя бюлетэні не бралі зусім. Вечарам пачулі, што Карпенка дэманстратыўна свой бюлетэнь парваў і кінуў у кош — на вачах у членаў камісіі. А тыя вынялі і склеілі…

25-га лістапада. У асэсара поўны трыумф. Нават больш, чым чакаўся. Хоць у “перамозе” сумненняў не было. Вось, што значыць бесхрыбетнасць і халуйства “таксамабеларусаў”! Не могуць іначай. Не могуць! Прыехаў з Масквы Дзяржымордзін “со товарищи” — і ўсё! Шарэцкія скапыціліся. Ну, цяпер трымайцеся!..

28-га лістапада. “Канстытуцыя” асэсара ўступіла ў сілу. Вярхоўны Савет распушчаны. Утворана Палата прадстаўнікоў. На чале — былы генсек Малафееў. Усплыў-такі! Але ж і грымеў блокамі суслаўскай палітграматы! Аж не верыцца.

У непрымірымых з разгонам ВС — пэўная разгубленасць. Іх ужо нават у будынак Дома Урада не пускаюць. А як загагакалі прадажнікі!.. Страх бачыць і слухаць! Апошнія дні, канешне ж, дажывае і Канстытуцыйны суд. Ах, шаноўны прафесар Ціхіня! У гісторыі спазняцца няможна. Імпічмент трэба было аб’яўляць у пятніцу. На аснове Канстытуцыі, якая мела сілу. Не хапіла духу? Ну, так, без духу не змагчы псяюху. Куды ж без духу? Толькі кветачкі падстрыгаць на дачы…

3-га снежня. У Лісабоне вялікі асэсар не аднойчы атрымаў поўху і апынуўся ў ізаляцыі. Але — як з гусі вада! Ані шманае! Відаць, да яго проста не даходзіць, што адбываецца. Не здольны зразумець.

Глядзеў у ДЛ фільм Жданоўскага “За Кушлянамі — снег” (па просьбе Жамойціна). Фільм зроблены прафесійна, глядзіцца (і слухаецца! Песні Жамойціна гучаць), але і прэтэнзій да яго нямала. Іх найлепш выказаў праф. Савіцкі М.І. Мне давялося крыху здыпламатнічаць — каб не засмучаць Алеся, ён, бачна, проста шчаслівы ад гэтай кінастужкі. Тым болей, што фільм не пераробіш. Алесь фактычна — герой фільма, — жывы, дзейны, а Багушэвіч — толькі як легенда, пра якую і клапоціцца ў Кушлянах шчыры і разумны нашчадак Францішка.

4-га снежня. Быў на сходзе дэмакратычнай апазіцыі ў ДЛ. Слова не браў, хоць узяць быў гатовы. Адрынутыя дэпутаты ХІІІ склікання апомніліся і пачынаюць дзейнічаць. Пакуль — прамовамі, жорсткай крытыкай, адозвамі-зваротамі да народа, да міжнароднай грамадскасці. Рашучасці і пафасу на сходзе было аж зашмат, нават з правакацыйнымі воклічамі.