Сергей Шапран - «На падман вы мяне не штурхняце». Да 90-годдзя Уладзіміра Караткевіча

Зрэшты, эпапея з друкаваннем “Каласоў…” хоць і завяршылася шчасліва, але мела непажаданыя наступствы. Так, паводле задумы Караткевіча, назва “Каласы пад сярпом тваім” павінна была аб’ядноўваць тры кнігі: “Выйсце крыніц”, “Брань” (або “Страта”) і “Груганнё”. Першая кніга была скончана ў 1964 годзе і падчас кніжнага выдання 1968 года была падзелена на дзве: “Выйсце крыніц” і “Сякера пры дрэве”. Аднак яшчэ дзве кнігі Караткевіч так і не напісаў. Вядомыя толькі два раздзелы ды аповесць “Зброя”, якая стваралася як адзін з раздзелаў рамана, ае потым стала яго “адгалінаваннем”. Больш чым двухгадовая валтузня з выданнем “Каласоў…”, вывеўшы Караткевіча з раўнавагі і выбіўшы з-пад яго ног глебу, у выніку адыграла надзвычай неспрыяльную ролю.

Па сведчанні Мальдзіса, сябры пісьменніка бачылі, што пасля баталій вакол рамана Караткевіч паастыг у дачыненні да “Каласоў...” і балюча рэагаваў на пытанні пра іх. “Чаму? — задаваўся пытаннем Адам Іосіфавіч. — Адбілі ахвоту наскокі вульгарнай крытыкі? Адчуваў, што ў тагачасных умовах цяжка ці нават немагчыма будзе апублікаваць заканчэнне рамана ў такім выглядзе, як дыктавала творчае сумленне?” Аналагічнага меркавання застаўся і найбольш аўтарытэтны біёграф Караткевіча і даследчык яго творчасці Анатоль Верабей: “Думаецца, цяжкасці з выданнем кнігі пэўным чынам паўплывалі на яе завяршэнне, перапынілі, збілі творчы імпэт мастака”.

Праўда, была яшчэ адна версія, якую выказваў зноў жа Адам Мальдзіс: чарнавік дзвюх новых кніг (калі ён, вядома, існаваў) мог знікнуць летам 1982 года, калі Караткевіч разам з жонкай адпачываў у Сімферопалі, а па вяртанні даведаўся, што кватэру абрабавалі. Матэрыяльных страт тады набралося на некалькі тысяч, але, па сведчанні Мальдзіса, ягонага сябра бянтэжыла іншае: “Ведалі, што браць, гады! — казаў Караткевіч. — Білі прама пад дых!” І хоць да росшуку падключыліся лепшыя следчыя, аднак нават яны не змаглі нічога зрабіць — казалі, што ў кватэры Караткевіча папрацавалі “класныя спецыялісты”. Менавіта тады і мог знікнуць працяг “Каласоў…”, выказваў здагадку Адам Іосіфавіч, бо пасля ўжо Караткевіч ніколі не загаворваў пра заканчэнне свайго рамана як пра нешта рэальнае.

Апроч таго, нельга выключаць, што маглі існаваць і іншыя прычыны (прычыны асабістага характару, пра што некалі казаў аўтару гэтых радкоў Іван Антонавіч Брыль), але неабвержным застаецца адно: галоўны твор Уладзіміра Караткевіча так і застаўся незавершаным.