Reymont Władysław - Sprawiedliwie

szabas – żydowski dzień święty, wypadający w sobotę, poświęcany odpoczynkowi i modlitwie. [przypis edytorski]

abo (daw.) – albo. [przypis edytorski]

loboga (gw.) – olaboga, daw. wykrzyknienie wyrażające zaskoczenie. [przypis edytorski]

tyla (gw.) – tyle. [przypis edytorski]

kwaterka (daw.) – miara pojemności, czwarta część kwarty, tj. ok. ćwierć litra. [przypis edytorski]

śprit (gw.) – spirytus. [przypis edytorski]

rzec (gw.) – rzecz. [przypis edytorski]

zapowietrzony (daw.) – zadżumiony, chory na dżumę; gw. używane jako wyzwisko. [przypis edytorski]

coć (gw.) – co ci. [przypis edytorski]

cyganić – zmyślać, oszukiwać. [przypis edytorski]

pedziałem (gw.) – powiedziałem. [przypis edytorski]

ździebko (pot.) – trochę. [przypis edytorski]

onuce – tkanina lniana (późn. bawełniana) w kształcie kwadratu a. prostokąta, którą owijano stopy, by chronić je przed zimnem i otarciami od obuwia; dziś onuce zastąpione zostały przez skarpety. [przypis edytorski]

denarek (zdr., daw.) – żelazny trójnóg używany jako podstawka pod kocioł a. garnek. [przypis edytorski]

niezgorzyśta zmiękli (gw.) – niezgorzej (nie najgorzej) zmiękliście. [przypis edytorski]

kupić się (daw.) – skupiać się, gromadzić się. [przypis edytorski]

alkierz (daw.) – mały, boczny pokój. [przypis edytorski]

skądciś (gw.) – skądś, nie wiadomo skąd. [przypis edytorski]

srożej (daw., gw.) – silniej, mocniej, bardziej. [przypis edytorski]

kruczeć – burczeć w brzuchu (z głodu). [przypis edytorski]

złotówka… grosik – w kongresowym Królestwie Polskim początkowo funkcjonował nadal polski system monetarny, od 1832 emitowano monety pol.-ros., następnie ros.-pol., z wybitą wartością równocześnie w rublach oraz w złotych (ówczesna złotówka = 15 kopiejek = 15/100 rubla, grosz = ½ kopiejki); od 1850 wybijano tylko monety czysto rosyjskie, jednak w języku potocznym utrzymały się nazwy „złotówka” i „grosz”. [przypis edytorski]

ino (gw.) – tylko. [przypis edytorski]

wątpia (daw., gw.) – wnętrzności; mieć coś na wątpiach – pot.: mieć coś na wątrobie; martwić się czymś, nie ujawniając. [przypis edytorski]

bogać tam (daw., gw.) – gdzie tam. [przypis edytorski]

zawżdy (daw., gw.) – zawsze. [przypis edytorski]

cierzpiący (gw.) – cierpiący. [przypis edytorski]

pundzie (gw.) – pójdzie. [przypis edytorski]

przestanek (przestarz.) – przerwa. [przypis edytorski]

potrza (gw.) – potrzeba. [przypis edytorski]

tok (daw.) – klepisko, podłoga z ubitej gliny. [przypis edytorski]

naści (daw., gw.) – masz. [przypis edytorski]

bez (gw.) – przez. [przypis edytorski]

roki, roków (gw.) – lata, lat. [przypis edytorski]

niceście ręcami nie robili (gw.) – konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: nic rękami nie robiliście. [przypis edytorski]

baczyć (daw., gw.) – uważać, pamiętać. [przypis edytorski]

frasować się (daw.) – martwić się. [przypis edytorski]

po próżnicy – na próżno. [przypis edytorski]

uszów – dziś popr. forma D. lm: uszu. [przypis edytorski]

łubiany – wykonany z łuby , czyli tzw. dartki drzewnej: długich, cienkich pasów struganych z miękkiego drewna. [przypis edytorski]

po faryzejsku – obłudnie; faryzeusze : członkowie staroż. żydowskiego stronnictwa polit.-rel. w Palestynie, którym zarzucano fałszywą, uprawianą na pokaz pobożność. [przypis edytorski]

przody (gw.) – wprzódy, najpierw, wcześniej. [przypis edytorski]

przeprzeć – pokonać, przezwyciężyć. [przypis edytorski]

zakłyźni (gw.) – zapewne przen.: zagryzie. [przypis edytorski]

jaże (gw.) – aż. [przypis edytorski]

pacierze do Przemienienia Pańskiego – zapewne modlitwa katolicka zwana Koronką do Przemienienia Pańskiego , w ramach której powtarza się „pacierze”, czyli modlitwy Ojcze Nasz i Zdrowaś Mario . [przypis edytorski]

torbów (gw.) – toreb. [przypis edytorski]

abyśta (gw.) – obyście. [przypis edytorski]

jucha (daw., gw.) – krew, tu jako obelga. [przypis edytorski]

me (gw.) – mnie. [przypis edytorski]

juści (gw.) – oczywiście, rzeczywiście, w istocie. [przypis edytorski]

kiej (gw.) – jak. [przypis edytorski]

kwarta – daw. miara objętości, ok. 1 litra. [przypis edytorski]

gody (daw.) – wesele, święto. [przypis edytorski]

siedzieć nie mówiący – siedzieć, nie mówiąc. [przypis edytorski]

duszny (daw.) – duchowy. [przypis edytorski]

kusztyczek – mały kieliszek. [przypis edytorski]

bielmo – zmętniona rogówka w oku. [przypis edytorski]

kij z jeżem – tj. kij ze skórką jeża na końcu, którym wędrowni żebracy oganiali się od natarczywych psów. [przypis edytorski]

ciepać (gw., pot.) – rzucać; uderzać. [przypis edytorski]

kulas (gw.) – noga. [przypis edytorski]

dadząć – dadzą ci. [przypis edytorski]

ochfiarować (gw.) – ofiarować. [przypis edytorski]