Reymont Władysław - Sprawiedliwie

drugie (daw., gw.) – inne. [przypis edytorski]

pomiarkowanie (daw., gw.) – rozeznanie, zrozumienie. [przypis edytorski]

wchodowy – dziś: wejściowy. [przypis edytorski]

waju (gw.) – wam. [przypis edytorski]

Kto się w opiekę odda Panu swemu… – polska pieśń religijna, której tekst to poetycki przekład psalmu 91 z Psałterza Dawidowego Jana Kochanowskiego; popularna w XVIII–XIX w. [przypis edytorski]

chudziaki (gw.) – biedactwa. [przypis edytorski]

fara (daw.; z niem. Pfarrei ) – parafia. [przypis edytorski]

całej parady (pot., iron.) – całej, już skończonej sprawy. [przypis edytorski]

centr – dziś popr.: centrum. [przypis edytorski]

refektarz – jadalnia w klasztorze lub w innej instytucji kościelnej. [przypis edytorski]

dokończę cię (gw.) – pot.: wykończę cię, zniszczę cię. [przypis edytorski]

frybra (daw.) – febra, gorączka; tu: wyzwisko. [przypis edytorski]

rychtować (gw.) – szykować, oporządzać; dorychtuję cię : urządzę cię (pot.). [przypis edytorski]

kierz (daw., reg.) – krzak; tu lm: krze : krzaki. [przypis edytorski]

Przyłęk – Przyłęk Duży : wieś w woj. łódzkim, w pow. brzezińskim, w której mieszkał Reymont w zimie 1890–91. [przypis edytorski]

ozimina – zboże siane na jesieni. [przypis edytorski]

podorówka – pole płytko zaorane po jesiennych zbiorach i w ten sposób przygotowane do wiosennej orki. [przypis edytorski]

skiba – część ziemi odkrojona i odrzucona na bok przez pług. [przypis edytorski]

stajanie a. staje – daw. miara odległości, w różnych okresach i okolicach licząca od ok. 100 do ok. 1000 m. [przypis edytorski]

Kiedy ranne wstają zorze (…) – fragment Pieśni porannej , popularnej pieśni religijnej Franciszka Karpińskiego. [przypis edytorski]

robak (przestarz.) – maleństwo, małe dziecko. [przypis edytorski]

raz w raz – raz po raz, raz za razem. [przypis edytorski]

trzon – górna część pieca kuchennego, na której było gotowane jedzenie. [przypis edytorski]

komornica – chłopka nie mająca własnej chałupy ani ziemi, płacąca pracą za mieszkanie w komorze (daw.: izbie, pomieszczeniu) domu innego, bogatszego chłopa a. właściciela ziemskiego. [przypis edytorski]

kury – tu: lm od: kur , daw. kogut. [przypis edytorski]

trepy – prymitywne obuwie o drewnianej podeszwie. [przypis edytorski]

zadudniały – dziś popr.: zadudniły. [przypis edytorski]

okryta na głowę w zapaskę – dziś popr.: z głową okryta zapaską. [przypis edytorski]

zapaska – fartuch noszony dawniej przez wiejskie kobiety, wiązany w pasie na sukience i osłaniający ubranie od pasa w dół dookoła, czasem narzucany na ramiona jako pelerynka, rzadziej wiązany na głowie jako nakrycie. [przypis edytorski]

namo (gw.) – nam. [przypis edytorski]

skibka – odkrojony kawałek chleba, kromka. [przypis edytorski]

pytlować (pot.) – paplać, mówić dużo i szybko. [przypis edytorski]

odwieczerz a. odwieczerze (gw.) – popołudnie, pora przed wieczorem. [przypis edytorski]

pedziała (gw.) – powiedziała. [przypis edytorski]

przęślica – drążek do zamocowania kądzieli, czyli pęku włókien lnianych, konopnych lub wełnianych, z którego prządka wysnuwała pasma i skręcała w nić. [przypis edytorski]

kijanka – tu: deseczka służąca do prania w rzece, używana daw. na wsi. Kijanką uderzało się bieliznę, w bieżącej wodzie rzeki wypłukując brud. [przypis edytorski]

rozdzierać (gw.) – rozdzielać. [przypis edytorski]

trza (gw.) – trzeba. [przypis edytorski]

ano – oto; właśnie. [przypis edytorski]

skapieć (daw.) – umrzeć. [przypis edytorski]

dunderować (gw.) – zrzędzić, łajać. [przypis edytorski]

półwłóczek – pole o powierzchni pół włóki, tj. liczące ok. 9 ha; włóka : daw. jednostka miary powierzchni gruntu, równa 30 morgom, tj. wynosząca ok. 18 ha. [przypis edytorski]

sprawiedliwo (gw.) – sprawiedliwie. [przypis edytorski]

płocha – część warsztatu tkackiego, rodzaj grzebienia, przez który przewleczone są nitki osnowy, dobijający każdy wprowadzony wątek do krawędzi tkaniny. [przypis edytorski]

czółenko – element krosna tkackiego o kształcie łódeczki, zawierający nawiniętą na szpulkę nitkę wątku, przerzucany pomiędzy nitkami osnowy. [przypis edytorski]

trzydzieści roków temu… poszedł w las – aluzja do powstania styczniowego w 1863. [przypis edytorski]

runie – lm od: ruń : nisko rosnąca, zieleniejąca roślinność; młode pędy, kiełkujące z ziemi. [przypis edytorski]

morga a. mórg – daw. jednostka miary powierzchni, pierwotnie oznaczała powierzchnię, którą jeden człowiek mógł zaorać lub skosić jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia pracy; na ziemiach polskich ok. 0,5–0,6 hektara. [przypis edytorski]

bieżcie (daw.) – biegnijcie. [przypis edytorski]

duchem (daw.) – szybko, co tchu. [przypis edytorski]

ano – tu: zatem, więc. [przypis edytorski]

ligustr – rodzaj krzewu sadzonego w charakterze żywopłotu. [przypis edytorski]

tracz – robotnik zajmujący się piłowaniem kłód drzewa za pomocą ręcznej piły. [przypis edytorski]