Дубавец Сяргей - Практыкаванні

Калі ты чытаеш маё апавяданне, па вачах тваіх я чытаю твае думкі — пра мяне. I я думаю — хто ты, каб зразумець, хто я: шуфляда ці насарог? Ты пакутліва шукаеш водгук, а я самазадаволена раблю выгляд, што не ведаю гэтага. I мы доўга i тупа глядзім адно адному ў вочы. Ты — шуфляда, я — насарог.

1986

СТОМА

Позна ўначы я скончыў апошні, пятнаццаты раздзел рамана. Гэта была катаржная праца, пагоня дарэшты знямоглага чалавека за гэткім жа знямоглым самім сабою. Недзе пасярэдзіне, раздзеле на сёмым, я адчуў, што страчваю яго з вачэй, а на восьмым зразумеў, што зусім пусты. Але ж я мусіў пісаць далей. Пагадненне з рэдакцыяй, аванс. I сам ганарар мы з жонкай ужо размеркавалі да рубля.

I тады я крыху прыбавіў i, здаецца, зноў убачыў яго. Там, ля дарогі, ен ляжаў на баку i ўмольна пазіраў на мяне.

— Уставай,— сказаў я,— мне трэба даганяць цябе.

— Але ў мяне няма сілы. Я больш не магу.

Я схапіў яго пад рукі, i ен зноў пацягнуўся наперад.

Нейкі час мне пісалася, я нават адолеў дзевяты, дзесяты й адзінаццаты раздзелы. Але на дванаццатым ен зваліўся зноў. Калі я падбег, то ўбачыў, што ен здох. Ад злосці я тыцнуў яго чаравікам у твар i пасунуўся далей сам.

Было такое адчуванне, што я ванітую гэтымі гідкімі фразамі. Але я ўсе ж скончыў чатырнаццаты раздзел.

Гэтай ноччу завяршаўся тыдзень, які адвяла мне на раман жонка. Раніцою яна пакіне лецішча i прыедзе сюды, у гэтую прапахлую мазгавым потам кватэру.

Заставаўся апошні раздзел. Кожнае слова нашае мовы здавалася мне цяпер банальным i нявартым таго, каб яго пісаць. I я стаў механічна перапісваць нешта з газеты. Потым усе неяк увяжацца. I сапраўды, мёртвыя штампы абудзілі ўва мне нейкую астатнюю кволую ярасць. I я пісаў, адчуваючы. як страшэнна баліць галава i ад перастомы б'юцца адно аб адно здрэнчаныя глузды.

Позна ўначы знямелай рукою я накрэмзаў апошняе слова. З рота майго на паперу капала сліна, a ў галаве i целе пачыналася агонія. Я канаў ад гэтае перастомы ...

Жонка адчыніла дзверы, паставіла на падлогу кайстру з зяленівам i гукнула мяне. Але я не адгукаўся. Тады яна зазірнула ў пакой i ўбачыла, што я ляжу каля крэсла з вытарашчанымі вачмі, а з майго разяўленага рота выпаў язык.

На хвіліну яна прысела каля мяне, i я мог адчуць тонкі водар парфумы, а таксама заўважыць, што яна зараз жа змянілася з твару, стала заклапочаная. Яна памацала мой пульс i ціхенька сказала: «Няслаба!» Потым запіхала мне язык у рот, зляпіла мае вусны, заплюшчыла вочы. Потым перацягнула мяне на канапу.

Нейкі час яна хадзіла па кватэры ў роздуме. Узяла з кніжнае паліцы томікі Платона i К'еркегора ды паклала ix на маім пісьмовым стале. Платона нават разгарнула. Потым выцягнула з папяровага вэрхалу телефон, набрала нумар, прыставіла слухаўку да вуха i, пазіраючы на мяне, сказала:

— Ничего, зайчик. Как-то будем... Алё? Ювяніл Сымонавіч? — яна прыкрыла слухаўку рукой i разок кырхнула, прачышчаючы горла,— Ювяніл Сымонавіч, а нашага Івана больш няма... Ага. Добра.

Нарэшце яна засунула тэлефон назад, пад паперы, правяла рукой у сябе пад пашкай і, грэбліва панюхаўшы пальцы, пайшла мыцца.

1988

ПЕРАД ТЫМ ЯК РАСТАЦЬ У ПАВЕТРЫ

Няхай надзеі цешаць каго іншага. Хопіць гэтага самападману. Я спыняюся.

Што зараз? Стаяць тут гэткім майгачом? Абышто... Так i хочацца прамовіць тое сакраментальна-ўводнае: «Так!», якім паганяў сябе ўсе жыцце, ды зноў тэпаць на месцы, думаючы, што некуды ідзеш. Стаяць? Сяду.

Седзячы, яшчэ больш адчуваеш сваю недарэчнасць, нават скаванасць нейкую, чорт бы пабраў! Нібы ў карцэры.

Хіба легчы? Але ранавата. Не заснеш, бо выспаны i не памрэш, бо яшчэ не стары. Будзеш круціцца-муляцца, стане i зусім невыносна.

Усе ж лягу... А можа, павесіцца? I пасля — усе гэтыя труны, крэпы, спачуванні... Не, хай сабе спачуваюць.

Здаецца, колькі сябе памятаю, увесь час быў тут, у канцы дарогі. Напэўна, i прыйшоў я ў гэты свет пад канец, калі мяне тут ужо не павінна было быць. I ўсе жыцце то стану, то саду, то лягу — у трох вымярэннях. Іншага не дадзена.

Нехта ж прыходзіць у пачатак i сунецца праз усе жыцце наперад, наперад, наперад... А то яшчэ i з крыкам: «Напе-ера-ад!» Адольвае перашкоды ўсялякія, высільваецца, верыць у нейкія мэты, ажно прыходзщь усе адно сюды. I з мэтай, i без мэты. Частуе мяне цыгарэтай, калі мае, i растае ў паветры.

А я прыйшоў адразу сюды. I назад не пойдзеш, i наперадзе, ведаю, пустка. A бакоў наогул няма

На падыходзе асабліва старыя любяць паказваць на мяне пальцамі i казаць — вось нашая мэта! Як ра~ дасна прамаўлялі яны тое, калі я быў вазгратым хлопчыкам! А цяпер мне за сорак. I свае словы пра мэту яны вымаўляюць ужо неяк нясмела, быццам самі сабе не вераць.