Дубавец Сяргей - Практыкаванні

Дзверы патрэбнае мне кватэры былі незамкнёныя, i я ўвайшла ў вітальню. Зазірнула ў адзін пакой, тады — у другі. Усе баялася пабачыць хворага чалавека. Чамусьці ўяўляла яго пад кропельніцай.

Але ж людзей у кватэры не было. У меншым пакоі стаялі паліцы з кнігамі, стол i канапа. Тут я i вырашыла чакаць гаспадароў. Заўважыла стосік спісанае паперы на стале ды ўзялася чытаць.

«Не ведаю, ці варта ўсе гэта пісаць. А навошта пішу — у двух словах не раскажаш. Вось i атрымліваецца, што, каб растлумачыць, навошта я ўзяўся за гэтую справу, мне трэба напісаць дэлую кнігу ..»

Прызнацца, я не вельмі шаную сучасных пісьменінікаў. Асабліва мясцовых. Надта ж яны звычайныя людзі, нецікавыя. Аднойчы да нас у інтэрнат на вечар прыводзілі нейкага ці то паэта, ці то драматурга. Штосьці ен чытаў, штосьці распавядаў, але ніхто яго не слухаў, бо ўсе чакалі дыскатэку.

Аднак гаспадароў усе не было, i я чытала далей.

«Кожнаму чалавеку ад прыроды дадзены поўны камплект шызафрэнічных сімптомаў. Але хворымі лічаць толькі тых, у каго псіхіка найменш падлягае самакантролю ды самаарганізацыі. Словам, у каго змест разбурае форму. Заўважым, што найвышэйшы момант літаратурнае творчасці — гэта якраз крытычны момант у змаганні зместу з формай.

Уявім сабе кансервы, якія састарэлі i «граюць». У рэшце рэшт змесціва разнясе слоік, i мы ўбачым бясформную лужыну, у якой ляжаць гуркі i кавалкі шкла, плавае кроп. Гэта i будзе шызафрэнія.

Але ў апісаным працэсе быў адзін маленькі, амаль незаўважны момант, нейкая часцінка секунды, калі змесціва перарасло ўжо межы слоіка, але сам слоік быў яшчэ цэлы. Крытычны ціск. Для паэта такі момант — імгненнае азарэнне, якое ен зараз жа занатуе геніяльным вершам. Калі ж ён стане i далей развіваць свой напал /а, па сутнасці, свой шызафрэнічны сімптом/, дык ягонае псіхічнае напяцце можа перайсці ў хваробу. Гісторыя ведае шмат паэтаў-вар'ятаў».

Я ўявіла сабе чалавека, у якога ў душы — гуркі, кроп, кавалкі шкла. I мне зрабілася смешна. Раней пісьменнікі захаплялі ў сваіх кнігах палкімі пачуццямі, бойкамі, усялякімі хітрамудрымі прыгодамі. А цяпер, мусіць, вычарпаліся ды сталі пісаць пра хваробы. Хоць, магчыма, усё так i павінна быць. Трэба ж ім, каб нехта чытаў іхнюю прадукцыю. А хто стане чытаць, калі не будзе нічога вострага?..

4.

У гэтым сэнсе паказальная старая легенда пра трох малацьбітоў, якія ў часы чужацкае навалы згаварыліся стаць прарокамі.

Пакідалі малацьбіты свае цапы, ды прыйшлі да вядомага ў краі вешчуна Бая i прасілі даць ім слова, якое, кінутае ў натоўп, даходзіла б да народа i будзіла заспаную душу кожнага чалавека.

— Але толькі народжанае з чыну слова можа стаць чынам цэлага народа,— сказаў ім Бай.

— Дык мы гатовыя да чыну,— запэўнілі малацьбіты.

— Толькі выпакутаванае слова абудзіць заспаную душу кожнага чалавека,— сказаў Бай.

— Мы гатовыя да пакутаў.

— Тады слухайце. Збудуйце кожны сабе вязніцу, затачыцеся ў ёй, а пасля разбурыце формы свае. Калі здзейсніцца гэта, само вырвецца ў вас слова, якое, кінутае да ўсіх, дойдзе да кожнага.

I прыступілі малацьбіты да чыну.

Першы быў занадта сумленны i занадта старанна рыхтаваўся да свайго слова. Небарака накатаў вялізных валуноў ды замураваў сябе назаўсёды. Нават апошні, самы моцны ягоны крык не пачулі звонку.

Другі быў занадта кемлівы i спрытны. Ён сабраў сваю вязніцу з палак i лаўжоў. I калі з шоргатам рассыпаў лядашчую спаруду i выбраўся з яе, дык доўга думаў, што б гэта такое сказаць. Нарэшце, спахапіўшыся, пачаў шматслоўна i доўга апраўдвацца. Але ніхто не слухаў яго.

Трэці збудаваў сваю вязніцу з лёгкіх бернаў і, зачыніўшыся, доўга змагаўся з ею. I ўсе бачылі, як дрыжэлі сцены асуджанае будовіны. I тады прамовіў Бай:

— Вы бачыце, як б'ецца гapaчая душа чалавечая ў сценах вязніцы. Там прарок. I калі сцены пачнуць падаць, але яшчэ не ўпадуць, калі вязень будзе ўжо вольны, але яшчэ будзе ў вязніцы, тады вы пачуеце слова, якое, звернутае да ўсіх, дойдзе да кожнага, i, кінутае ў натоўп,— зробіць яго народам.

I тады хіснуліся сцены, пакаціліся бёрны, i прагучала Слова.

5.

У дзвярах стаяў чалавек гадоў на пяцьдзесят. Ён ашчэрыў усе свае зубы ды пазіраў неяк па-сабачаму прыязна.

— Бонжур, мадэмуазэль,— прахрыпеў ён басам. А на вялікім лысаватым ілбе яго нібы для прывітання ўсталі дзве бліскучыя валасіны.— Вы ці не па абвестцы?

Я нават крыху сумелася ад такое прыязнасці да мяне.

— Так, па абвестцы. Толькі я тут без вас увайшла i... Прабачце, навошта вам сядзелка?