Алесь Наварыч - Літоўскі воўк

Зала, у якую ўвёў Бароўскі прадстаўнікоў улады, была без падлогі: дошкі ў выглядзе ходнікаў перакідваліся ад адной легары да другой. Але не гэта ўразіла спраўніка і жандара. Зала займала амаль палавіну і без таго малога дома і была ўвешана незлічонай колькасцю клетак: вялікіх, сярэдніх, маленькіх. Зробленых з дроту, сплеценых з лазы, звітых з канапляных вяровачак з устаўленымі драўлянымі калочкамі. І ў гэтых клетках свісцелі, чачакалі, ценькалі, заліваліся на ўсе галасы дзесяткі рознамаітых птушак: вялікіх, сярэдніх, малых, зусім дробненькіх. Некаторыя птушкі павылазілі ці былі выпушчаны з клетак сумысля і пырхалі праз залу, грабліся ў пяску, лёталі пад столлю, скакалі па легарах. І што самае цікавае, не фортка, а нават акно было адчынена, расхлістана насцеж, і некаторыя птушкі то выляталі, то зноў заляталі ў залу... Птушак аж кішэла. Да ўсяго столь у залі непадбітая - звычайны чарнапол, а ў кутку адчынены лаз на гарышча, праз які раз-пораз то заляталі, то выляталі адтуль сініцы, попаўзні, пішчухі, снегіры, чачоткі.

- Вось, панове, і маё шчасце, мая радасць, - з заімглёнымі вачыма пан Бароўскі абвёў рукою залю.

На яе адразу села птушачка, дзюбнула пустую далонь.

- Вось і яна, панове, стракатагрудка. Гэта найбольшая са славак.

Жандар і спраўнік спыніліся ад уражання пры дзвярах. Спраўнік не вытрымаў таптання на месцы, ступіў на сухенькі пясок, усеяны чарвячкамі птушынага памёту. Жандар дастаў насоўку і паднёс яе да носа.

- Вунь, панове, слаўка-гаварунчык, - паказаў Бароўскі на шэра-бурую птушачку з белым горлам. - Прылятае з салаўём, жыве ў жываплотах. Такая вяртлявая. Спявае без флейтавых гукаў, таму і гаварунчыкам празвалі. Гняздуе ў гурбах галля. А ёсць яшчэ, панове, слаўка-млынок. Гэтая птушачка ўпрыгожана самай сапраўднай вуздэчкай - мае плямкі на абедзвюх шчочках. Трымаецца па ельніку, лясных палянах. Шныпарыць па хмазах і часта клёкае, што той млынок. Таму немцы празвалі яе Mülerchen. А вунь, панове, завірушка, яна ж крапіўнік, тынаўка, альшанка. Па-латыні - Accentor modularis. Рыхтык палявы верабейка, ці не праўда? Бачыце, галоўка цёмна-шэрая, хвост кароткі. Падрыгвае хвастом, як верабей, у бакі.

Спраўнік утаропіўся ў завірушку і маўчаў, а жандар сачыў за тым, каб, крый Божа, якое са стварэнняў не капнула яму на блакітны кіцель.

- Там, каля той сцяны, панове, - паказаў Бароўскі, - у мяне пеначкі, або, як у нас на іх кажуць, раплючкі, ці пячураўкі. Пра іх можна гаварыць усё тое, што і пра альшанак. Ёсць раплючкі-вяснічкі, трашчоткі. Усе яны маленькія, зеленавата-шэранькія зверху, белаватыя знізу, з тонкімі, бачыце, панове, просценькімі дзюбкамі і жоўценькай броўкай над маленькімі, харошанькімі і чорненькімі вочкамі. У іх гнёзды з каптурыкам, з бакавым лятком. Адсюль і назоў - пячураўка...

Жандар перасмыкнуў плячыма. Расповеды гаспадара сталі яму надакучаць. Але даводзілася цярпець.

- Адрозніць падвіды раплюкоў цяжка, панове, - як ні ў чым не бывала казаў пан Бароўскі. - Увосень розныя падвіды іх збіраюцца ў чароды і мігруюць на поўдзень. Раплючкоў, як і іншых дробных пеюноў, трымаючы ў клетках, належыць асвятляць лямпай. Бачыце, я не шкадую газы дзеля гэтага. Калі едзеш дадому адкуль здалёк, то якая цудоўная карціна адкрываецца: родны дом, панове, клеткі з птушкамі, побач гарыць лямпа. Вам не сумна, панове?

- Не, - насуплена адказаў спраўнік.

Жандар толькі перасмыкнуў плячамі.

- Хвілінку пачакаем тут, - сказаў гаспадар. - Жанчыны збіраюць на стол, а мы пакуль тут пабавімся, так, панове?!

Пан Бароўскі падышоў да наступнай клеткі. Тут ягоны позірк спыніўся на акне. У ягоным праёме ўбачыў жаўнера. Той стаяў, абапёршыся на стрэльбу, і глядзеў у акно. Бароўскі на некалькі секунд змоўк. Ён зразумеў, што дом абкружаны і ўцячы сыну наўрад ці ўдасца. У галаве ліхаманкава закруцілася - як быць, што рабіць?

2. Адзінае выйсце

Людовік раней бацькі зразумеў, што дом акружаны. Уцячы можна толькі з гарышча на глухую, без вокнаў, сцяну. На гарышча вёў лаз з халоднай залі. Але як зайсці туды, калі там спраўнік і жандар?

Людовік прайшоў у калідорчык перад залай, прыслухаўся да голасу бацькі.

- А ці ведаеце, панове, што ў мяне жыве і нястомная лятуння, што лётам сваім дае насалоду воку далікатнай прыгажосцю сваіх паветраных рухаў, - салаўём заліваўся бацька. - Сапраўдная чараўніца, несумненна, найблізкае сэрцу сялян стварэнне... Ды не толькі сялян...

Як даць зразумець бацьку, каб той вывеў царскіх служкаў прэч?

Дзверы рыпнулі. Людовік азірнуўся - у калідорчык увайшла маці.