Алесь Яфімаў - Прададзеная споведзь

Іголка і кружэлка

Маявер задуменна замаўчаў. Даявед вырашыў гэтым скарыстацца і паспрабаваў пераняць ініцыятыву ў гэтым выразна несіметрычным дыялогу, які нагадваў размову пасля п'янкі, калі ўсе ўжо разышліся, але двое самых трывалых працягваюць дапіваць гарэлку, паліць і разважаць аб жыцці, засынаючы над талеркамі:

— Разумееш, усё адносна. Табе можа здавацца, што жыццё лінейнае, што ў ім ёсць пачатак і канец. У гэтым сэнсе яно тоеснае часу. Час ідзе няспынна і незваротна, а ўнутры яго ідзе тваё жыццё. Шмат людзей марылі аб тым, каб адматаць пэўны адрэзак часу назад, вярнуцца да пэўнай кропкі, нешта змяніць. Ды і нават не змяніць — проста перажыць ці толькі пабачыць штосьці, што здаецца назаўсёды згубленым у мінулым. Але ўсё адносна. Вось возьмем, напрыклад, грамафон. Аднос­на іголкі — песня лінейная. У яе быццам бы ёсць пачатак і канец, яна мае пэўную працягласць і змяняецца ў часе. Бо гэта — іголка: яна можа адначасова «бачыць» толькі адну кропку. Аднак мы можам узяць у рукі кружэлку, на якой уся песня цалкам існуе ў адзін і той жа час. І адносна самой кружэлкі песня не мае развіцця, яна статычная. «Пачатак» і «канец» тут — рэчы ўмоўныя. Мы на­ват можам пракруціць яе наадварот, ззаду наперад, можам пракруціць больш павольна ці больш хутка. А іголка ў любым выпадку будзе «бачыць» толькі лінейнае развіццё, кропку за кропкай, якія змяняюцца з цягам часу. Мы ж можам проста дакрануцца да кружэлкі пальцам, тым самым дакранаючыся адначасова да некалькіх кропак, якія адносна іголкі знаходзяцца на вялікай адлегласці, паміж якімі палягае нібыта сам час. Разумееш? Тое, што адносна кружэлкі — толькі прастора, для іголкі — яшчэ і час, бо адносна яе заўжды будзе кропка, якая знаходзіцца ў мінулым, кропка, на якой іголка стаіць у сучасным, і кропка, якая наперадзе, гэта значыць у будучыні. А адносна кружэлкі часу быццам бы не існуе, бо ўсе кропкі на яе паверхні, кожная канаўка, кожны зашыфраваны гук суіснуюць адначасова. І гэта — не штосьці абстрактнае, не якая-небудзь там «тонкая матэрыя», гэта, можна сказаць, бытавы прыклад, добра вядомы амаль кожнаму чалавеку. І гэты прыклад з'яўляецца фізічнай дэманстрацыяй адноснасці часу.

Хто яго ведае: магчыма, час — тая ж самая кружэлка, на якой запісана ўсё, «ад» і «да», так бы мовіць, ад альфы да амегі. Проста мы не бачым усёй карціны. А нехта, магчыма, трымае гэтую кру­жэлку ў руцэ.

— Але ж хочацца верыць, што мы самі яе запісваем, а не проста «агучваем», быццам нейкая механічная прылада.

Асцярожна, дзверы зачыняюцца

Зноў павісла паўза, якая пачала небяспечна зацягвацца, — так, што сядзець у адным пакоі суразмоўцам станавілася няёмка. Першым загаварыў Даявед:

— Магчыма, мне падаецца, але ж я заўважыў, што ў цябе нешта вельмі шмат песімізму і негатыва. Чаму так? Канечне, гэта не мая справа, але было б цікава даведацца, у чым прычына. Распавядзі пра сябе, пра сваё жыццё.

— У двух словах? — Маявер сумна ўсміхнуўся: ён паспрабаваў намякнуць на стандартнае пы­танне «Распавядзіце пра сябе ў двух словах», якое задаюць пры ўладкаванні на працу.

Даявед, відавочна, зразумеў гэтую адсылку, таму таксама пасміхнуўся:

— Ну, можна і так.

— Нічога цікавага, — Маявер зноў усміхнуўся. Цяпер усмешка была больш шырокай, але вочы ў той жа час — больш сумнымі. Ён ужо агучыў усе сваі думкі, якія, відавочна, узніклі не ў працэсе размовы, а назапашваліся доўгі час. І вось нарэшце ён іх выказаў — выказаў услых, выказаў жывому чалавеку. Ад гэтага Маяверу стала неяк больш лёгка і вольна, але ў той жа момант ён адчуваў, што нагаварыў занадта шмат і, магчыма, не так прыгожа і складна, як яму ўяўлялася. Акрамя таго, агучыўшы свае «нарыхтоўкі», Маявер не быў гатовы да «імправізацыі» — адказаў на пытанні, тым больш асабістага характару. Таму проста аджартаваўся: нягледзечы на незвычайную для сябе балбатлівасць, Маявер не хацеў раскрываць падрабязнасці свайго жыцця і закранаць балючыя тэмы.

Даявед моўчкі глядзеў на суразмоўцу, даючы зразумець, што яму ўсё ж цікава і жартам Маявер не абыдзецца. Не прайшло і пятнаццацці секунд, як той пачаў адказваць на пытанне цалкам сур'ёзна, але максімальна абагульнена — такім быў кампраміс паміж эмацыйным жаданнем раскрыць душу і рацыянальным імкненнем не казаць нічога канкрэтнага:

— У мяне такое адчуванне, быццам я праехаў свой прыпынак... Людзі, з якімі я пачынаў свой шлях, ужо павыходзілі. Іх ужо няма побач, а я нават не заўважыў, як гэта адбылося. У самым пачатку вакол былі толькі блізкія і знаёмыя. Аднак яны паступова сыходзілі, а на іх месца прыходзілі новыя. З некаторымі я нават паспеў пазнаёміцца, пасябраваць. Але потым сыходзілі і яны. І я нават не заўважыў, як раптам апынуўся ў атачэнні чужых людзей. Больш за тое, за акном — таксама ўсё чу­жое. Я ўжо не бачу там знаёмых мясцін, не пазнаю вуліцу, не ведаю, дзе я знаходжуся, і што будзе далей. Я проста еду. Ціха сяджу і гляджу ў акно. Не магу сказаць, што мне ўтульна, аднак маё месца ўжо цёплае, я на ім ужо прыгрэўся. І вось так сядзець, напэўна, лепш, чым выходзіць у халодную невядомасць.