Алесь Яфімаў - Прададзеная споведзь

Але ж я крыху адхіліўся. Калі чалавек прыходзіць у гэты свет, ён быццам трапляе ў нейкі мастацкі твор, у нейкую п'есу, дзе ўсё прапісана ў самым пачатку. Кшталту, персанаж такі, у такім вось узросце, мае такі вось характар і гэтак далей. Тое ж і з «дэкарацыямі». У цэнтры сусвету дзіцяці знаходзіцца яно само. Дзіця з'яўляецца пакуль не галоўным героем, але ўжо галоўным гледачом «п'есы», у якую яно трапляе. І вось у чым галоўнае хараство ўспрымання часу і нават жыцця ўвогуле ў дзяцінстве: табе здаецца, што так, як ёсць, было заўсёды, што старыя заўсёды былі старымі, што хворыя заўсёды былі хворымі, што багатыя заўсёды былі багатымі, а бедныя — беднымі, добрыя — заўсёды добрымі, буркатлівыя — буркатлівымі. Больш за тое, табе здаецца, што кожнага чалавека задавальняе яго становішча. Ты нават можаш кпіць з інвалідаў і перадражніваць іх, але не таму, што ты такі злы і бессардэчны, а проста таму, што не разумееш усёй трагедыі: усё, што ты бачыш навокал, здаецца табе нормай. Здаецца, што нейкі стары перакошаны будынак развальваўся заўсёды, але пры гэтым ён ніколі не разваліцца. Здаецца, што патрэсканы асфальт з ямамі заўсёды быў патрэсканым і з ямамі, але ён ніколі не стане горшым, чым зараз. Здаецца, што выцвілая і аблупленая фарба на сцяне заўжды была выцвілай і аблупленай, але яна ніколі не выцвіце і не аблупіцца канчаткова... Ды што далёка хадзіць — ва ўласным доме ўсё здаецца спрадвечным і вечным: шпалеры, мэбля, свяцільні, нават некаторыя хібы кшталту драпін і плям. Канечне, пры гэтым існуе рух, рух і ў часе, і ў прасторы. Аднак па­даецца, што ён адбываецца ў межах статычнай карціны. Ведаеш, я думаю, што ў гэтым і ёсць шчасце ранняга дзяцінства: ілюзія абсалютнай статыкі і стабільнасці. І вось спыніць гэта — не імгненне, а ўсю сітуацыю, закансерваваць яе — вялікая спакуса, якой бы я, магчыма, паддаўся б. А вярнуцца ў той дзіўны свет можна толькі ў снах — як у тым «Зімовым шляху».

Маявер паглядзеў на Даяведа і працягнуў:

— Потым час крыху паскараецца. Дзіця пачынае заўважаць цыклічнасць: зімой яно памятае мінулую зіму, летам — мінулае лета. Цыклічнасць падкрэсліваюць і сямейныя святы, традыцыі. На­прыклад, Раство ці Вялікдзень. Рэлігійныя святы. Бо традыцыі ў іх, калі адзначаць правільна, даволі жорсткія, нават у наяўнасці пэўных страў і спосабу прыёму ежы. Дзень нараджэння самога дзіцяці кожны год адбываецца па-рознаму, таму цыклічнасць, напэўна, тут у поўнай ступені не заўважаецца. А вось на рэлігійныя святы існуе пэўны непарушны алгарытм. Асабіста я, напрыклад, часткова памятаю пост перад Раством. Мае бацькі не былі фанатычнымі вернікамі, але ў некаторай ступені посту прытрымліваліся. Памятаю, як кожны год 24 снежня мы ставілі і ўпрыгожвалі ялінку. По­тым хадзілі ў лазню. І гэта была не проста лазня: было адчуванне, што менавіта ў гэты дзень ты становішся чысцей не толькі целам, але і душой. Потым была адмысловая вячэра, з адмысловымі стравамі, якія ў нашай сям'і гатавалі звычайна толькі перад Раством... Усе апраналі «параднае» адзенне, хоць нікуды не хадзілі, ды і да нас ніхто не прыходзіў. Па тэлебачанні ў гэты дзень таксама было нешта адмысловае, у тым ліку і для дзяцей. І засыналася 24 снежня неяк па-іншаму, не так, як звы­чайна. Адчувалася атмасфера нейкага цуду і менавіта рэлігійнага, духоўнага свята — весялосці не было, але было пачуццё ўрачыстасці. У маёй дзіцячай галаве нават былі нейкія развагі пра Бога, пра ўласную грахоўнасць. Хоць у той час я быў яшчэ дашкольнікам і, здаецца, нічога асабліва грахоўнага нарабіць яшчэ не паспеў. Я засынаў з малітвай, але пры гэтым дзесьці ў галаве блукалі і звычайныя дзіцячыя думкі: хацелася як мага хутчэй заснуць, каб раней прачнуцца і пабегчы пад ялінку за падарункам. А на наступны дзень свята насіла больш свецкі характар.

Нешта падобнае памятаю і пра Вялікдзень. На гэта свята звычайна збіралася шмат сваякоў у найстарэйшага прадстаўніка роду. І хоць Вялікдзень не прывязаны да пэўнай даты, ён усё роўна характарызуецца строгай традыцыйнасцю, а таму — выразнай цыклічнасцю.

Зноў я паглыбіўся ва ўласнае, але ж гэта толькі прыклады, каб ты лепш зразумеў, пра што я кажу. Не ведаю наконт рэлігійных святаў, аднак упэўнены, што ў многіх існуюць аналагічныя ўспаміны пра Новы год у дзяцінстве... Даўно не адчуваў такіх пачуццяў, як калісьці на Новы год.

Пасля (напэўна, калі ідзеш у школу) час паскараецца вельмі заўважна. Заўважаеш у першую чаргу лінейны рух: ты хутка расцеш, хутка пераходзіш з аднаго класа ў іншы. У цябе застаецца вельмі мала вольнага часу, дні здаюцца значна карацейшымі, чым раней. Навучальны год пралятае значна хутчэй, чым табе здавалася. І толькі летам можна быццам бы вярнуцца назад, у пэўную бесклапотную статычнасць і стабільнасць. Але і лета пралятае вельмі-вельмі хутка. Калі табе было тры-чатыры гады, лета здавалася амаль бясконцым. Бо ў тры-чатыры гады ты за адзін дзень атрымліваў настолькі велізарны аб'ём інфармацыі, што і сам гэты дзень падаваўся вялікім і надзвычай цікавым. А школьныя канікулы — так, як пашэнціць. Канечне, у малодшых класах гэта яшчэ дзяцінства, гэта яшчэ гульні, актыўны клопат бацькоў, нейкія адкрыцці і вялікая прага і цікавасць да жыцця. Вечарамі нярэдка было сумна, што дзень ужо прайшоў, і хацелася, каб хутчэй надышоў новы, бо ў цябе было шмат цікавых і прыемных спраў.