Ніл Гілевіч - Талісман

З увагі на асаблівае значэнне і ролю мовы ў навучанні і выхаванні дзяцей і моладзі, хацеў бы трохі спыніццана тым, як выконваецца Закон аб мовах у сістэме адукацыі.

Радуюць добрыя перамены ў адраджэнні нацыянальнай беларускай школы ўсіх ступеняў, пачынаючы з дзіцячага саду і да інстытутаў і універсітэтаў. Працэс гэты — болыл ці менш паспяхова — ідзе па ўсёй Беларусі. Сотні школ у гарадах і пасёлках пачынаюць пераводзіць працэс навучання на дзяржаўную мову — шляхам камплектавання беларускамоўных класаў з ліку вучняў-першагодкаў. Асабліва важна, што гэтым працэсам ахоплена ў вялікай меры дашкольнае выхаванне. Чым раней далучыцца дзіця да беларускай, г. зн. дзяржаўнай мовы — тым лепш для яго і для яго дзяржавы.

Што тармозіць работу па беларусізацыі школы? Недахоп настаўнікаў беларускай мовы (выкарыстоўваюцца пенсіянеры, нават студэнты). Недахоп падручнікаў і дапаможнікаў на беларускай мове. Неўкамплектаванасць школьных бібліятэк беларускімі праграмнымі, а тым больш пазапраграмнымі творамі. Агалоўнае — затоенае нежаданне многіх кіраўнікоў школ і настаўнікаў спрыяць справе нацыянальнага адраджэння Беларусі; і звычайнае неразуменне важнасці гэтай работы; і адсутнасць пачуцця прафесійнага абавязку.

На ўзроўні вышэйшай школы выкананне Закона аб мовах яшчэ менш паддаецца адназначнай ацэнцы, а праблем і пытанняў відочна больш.

У 20-я гады ў флагманах вышэйшай школы рэспублікі аду кацыя вялася на беларускай мове — і асаблівых праблем не ўзнікала. Напрыклад, у Сельскагаспадарчай акадэміі ў Горках была кафедра беларускай мовы і літаратуры — і гэта не шкодзіла справе. Наадварот, з акадэміі выходзілі не толькі спецыялісты, але і інтэлігенты, якія добра валодалі літаратурнай беларускай мовай і ведалі не толькі айчынную, але і замежную літаратуру. Пасля кафедру скасавалі як нацыяналістычную, і з акадэміі вось ужо паўвека выходзяць спецыялісты, пазбаўленыя належнай гуманітарнай падрыхтоўкі. I не толькі з гэтай акадэміі. Вынікі гэтага, па-мойму, відочныя.

Сістэмы сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі былі з'арыентаваны на патрэбы г.зв. усесаюзных міністэрстваў, і асабліва — наваенна-прамысловы комплекс, якому, канешне ж, была патрэбна толькі "усесаюзная" руская мова. Сёння перад намі новая, іншая рэальнасць — і яна патрабуе адпаведных адносін да сябе.

Хацеў бы прывесці некаторыя факты, якія ўсяляюць надзею, што вышэйшая школа пойдзе шляхам перабудовы, і беларуская мова зойме ў ёй належнае месца. Найболын відочныя перамены азначыліся ў Беларускім універсітэце культуры, дзе, пачынаючы з 1993/94 навучальнага года, заняткі на першых курсах поўнасцю вядуцца на дзяржаўнай мове. Несумненнае ажыўленне клопату пра ўвядзенне беларускай мовы ў навучальны працэс назіраецца ў Гродзенскім універсітэце імя Я.Купалы, у Беларускім педагагічным універсітэце, у Беларускай політэхнічнай акадэміі, у Беларускім тэхналагічным універсітэце, у Беларускім універсітэце інфарматыкі і радыёэлектронікі, у Беларускім эканамічным універсітэце, у Беларускім лінгвістычным універсітэце...

Большага зруху ў гэтым плане можна было чакаць ад Беларускага дзяржаўнага універсітэта — усё-такі флагман нашай вышэйшай школы. Вядома, і тут патроху пераадольваецца адчужанасць часткі выкладчыкаў ад беларускай мовы, заваёўваецца гэтаю мовай усё больш шырокая студэнцкая аўдыторыя. Разам з тым, як і ў многіх іншых ВНУ, кідаецца ў вочы недаравальная непаваротлівасць у ажыццяўленні важнейшай дзяржаўнай задачы. Не пераводзіцца на беларускую мову справаводства, недастаткова стымулюецца напісанне і выданне навуковых прац на беларускай мове, не патрабуецца авалоданне дзяржаўнай мовай ад тых, каму яе належыць ведаць для выканання службовых абавязкаў, і інш.

Некалькі слоў пра выкананне Закона аб мовах у дачыненні да іншых нацыянальных супольнасцей на Беларусі. Руская мова па-ранейшаму займае пануючае становішча ў нашым грамадстве — як на дзяржаўна-афіцыйным, так і на бытавым узроўні. У школах яна вывучаецца ў зусім дастатковых аб'ёмах. Цяпер, калі яна канстытуцыйна прызнана мовай міжнацыянальных зносін, тым больш упэўнена можна гаварыць, што належная будучыня ёй у нас, у Беларусі, гарантавана. Рэзка ўзрасла за апошнія 3-4 гады колькасць польскіх школ і класаў у Беларусі, перш за ўсё на Гродзеншчыне. Ва універсітэце ў Гродні адкрыта падрыхтоўка па спецыяльнасцях польска-беларускай і польска-рускай філалогіі, на польскай мове чытаюцца курсы і спецкурсы. Адкрываюцца на паўднёва-заходнім Палессі класы з украінскай мовай навучання. Паявіліся першыя школы на літоўскай мове. Усім школам для нацыянальных меншасцей наша дзяржава ў поўнай адпаведнасці з Законам аказвае неабходную падтрымку.