Ніл Гілевіч - Талісман

Мы павінны звярнуцца да народа з зак лікам, каб ён пастаяў за сваю нацыянальную годнасць, не даў растаптаць яе. У гэтым жа звароце адрасавацца і да грамадзян Расіі, да рускай інтэлігенцыі ў першую чаргу — са спадзяваннем, што нашы рускія браты зразумеюць і падтрымаюць нас. Падтрымаюць і тым самым засведчаць сваю добрую волю, сваю шляхетнасць і сваю братнюю павагу да Беларусі.

Нагэтым я і канчаю сваё слова. Калі хто паспеў падумаць: "а што ж ён на гэты раз нічога пра нашу родную мову не сказаў", то паспяшаўся. Скажу і пра мову. Праўда, толькі адну фразу. Дакладней — адно да вас усіх пытанне: ці чулі вы, каб дзе-небудзь у свеце прэзідэнт незалежнай дзяржавы не валодаў дзяржаўнай мовай гэтай сваёй дзяржавы — мовай народа, якому ён бацька і правадыр? Калі нам, беларусам, не хапіла зведанай за стагоддзі ганьбы — то мы можам зведаць яшчэ і гэткую.

"Голас Радзімы" за 29 красавіка 1994 года (у скарочаным варыянце)

— Чым можна растлумачыць нярэдкія праявы скептычных адносін з боку часткі грамадства да ветэранаў Вялікай Айчыннай? Ці толькі справа ў адпаведнай ідэалагічнай "апрацоўцы"? Якія пачуцці і думкі выклікаюць у вас выказванні моладзі накшталт: "Лепей бы нас не вызвалялі, то пілі б сёння таннае баварскае піва"?

— Пачну з канца. Агідна і сорамна чытаць такое. Сорамна і за тых маладых, і за нас старэйшых, і за наша грамадства. Гэта — крайняе апушчэнства, распад і дэградацыя; гэта тое, што па-за ўсякай мараллю, ад чаго не толькі сорамна, але і страшна. Страшна за будучыню Беларусі: у чыіх руках яна можа апынуцца! Аматарам таннага піва скажу рэзка: няшчасныя наіўныя прастакі! Не пілі б вы піва, а пілі б смярдзючае пойла з нямецкай ражкі — як рабочыя жывёліны. Калі б наогул паявіліся на свет, што вельмі сумніўна, бо паводле гітлераўскага плана "Ост" зусім не прадугледжвалася, каб вашы бацькі і затым вы жылі на гэтым свеце. Ну хоць гэтыя элементарныя рэчы трэба ведаць усё-такі, будучы чалавекам і грамадзянінам суверэннай дзяржавы? Ніякі Гітлер півам — у сэнсе: добрым жыццём — не забяспечыць. Дабрабыт для сябе мы можам стварыць толькі самі, толькі мазольнай працай, — у свабоднай незалежнай краіне, пры разумнай і мудрай дзяржаўнай уладзе. Вось пра гэта і трэба сёння думаць — пакуль не позна. Пакуль не знайшоўся новы Гітлер — з ражкаю пойла.

Чым растлумачыць непавагу многіх грамадзян да ветэранаў вайны? Вялікае пытанне, доўгі адказ. Ёсць грамадзяне, якія наогул нічога, апрача сваёй прыхамаці ды "зялёненькіх", не паважаюць. Але ж не толькі гэткіх вы маеце на ўвазе. Прычына прычын — закладзеная ў самой грамадскай сістэме агульная непавага дя чалавека. Адсюль і непавага да сваёй уласнай краіны, да яе гісторыі, да сваёй мовы і культуры, звычаяў і традыцый. Адбылося зрушэнне саміх асноў грамадскай маралі. Верх узялі прымітыўны прагматызм і бездухоўнасць. Вельмі многімі страчана абавязковае для нармальнага чалавека разуменне элементарных маральных ісцін. У вядомым спектаклі "Трыбунал" родныя дзеці садзяць бацьку ў мяшок — каб аднесці і ўтапіць яго ў рацэ. А ўся зала глядзіць і заходзіцца ад рогату — замест таго, каб запл акаць перад гэтай безданню амаральнасці. Дык якой вы хочаце павагі да ветэранаў, калі роднага бацьку можна вось гэтак? Дзякуючы хлусні, несправядлівасці, казёншчыне, той самай пышнасці для бл іску чых, адбылася ў значнай меры дыскрэдытацыя самога подзвігу народа ў Вялікай Айчыннай. А адпаведная ідэалагічная "апрацоўка" таксама мела месца, але глебу для яе мы стварылі самі.

— Адпаведна з боку старэйшых можна пачуць: новае пакаленне не паважае ветэранаў, не шануе памяць. Але ж гэтае новае пакаленне не звалілася з Месяца, яно народжана і выхавана тымі, хто цяпер прад'яўляе да яго прэтэнзіі. Ці не атрымліваецца ўсё згодна з вядомай прымаўкай: што пасееш, тое і пажнеш?

Бясспрэчна, толькі так і трэба на гэта глядзець: што пасеялі — тое і пажынаем. Узаемаадносіны пакаленняў складваюцца ці не складваюцца перш за ўсё па віне старэйшых. Крануся толькі аднаго аспекту праблемы. Вось сёння многія ветэраны, асабліва з бліскучых, крыўдзяцца на маладых, што тыя не шануюць іх памяць гадоў вайны, іх подзвігі, дарагія для іх даты і святы. Справядліва, нібыта. Сапраўды — старым заслужаным людзям крыўдна. Але дазвольце спытаць: а чаму вы, паважаныя дзяды, патрабуючы ўшанавання знамянальных дат аднаго стагоддзя. не ўшаноўваеце вялікія свяшчэнныя даты падзей, што мелі месца на нашай зямлі за ўсе дзесяць стагоддзяў? Чаму вы не даеце прыкладу пашаноўных адносін да ўсёй шматпакутнай гісторыі народа? Чаму ні адзін з вас у зале Вярхоўнага Савета не выступае ў абарону незалежнасці Беларусі? У абарону правоў беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай? Чаму ніхто з вас публічна не карыстаецца гэтай мовай? А гэта тое, што сёння найбольш хвалюе маладых, чым сёння жывуць новыя пакаленні. Дзе ж ваша мудрасць, выбачайце?