Ніл Гілевіч - Талісман

Гэта называецца талерантнасцю беларусаў.

Ну так, мы і самі звыкліся з тым, што нас хваляць за сціпласць і талерантнасць. Выдатна! Мы сапраўды хочам быць талерантнымі, і мы не крычым на ўвесь свет аб сабе і сваіх якасцях, але мы хочам жыць, як і ўсе людзі, сваім жыццём. Таму і кажам: "Шаноўныя, паважаныя, не бярыце нас за горла, дайце нам падыхаць і пажыць так, як нам хочацца! Раз усе вы лічыце, што мы сціплыя і талерантныя, дык адкуль жа ў вас тады страх? Я ўжо тут звяртаюся да братоў нашых іншых нацыянальнасцяў: адкуль жа тады страх, калі вы ведаеце, што нішто вам у нас і ад нас не пагражае? Мы сапраўды пастараемся ўсё зрабіць так, каб усім вам на Беларусі было добра. Зразумейце толькі і вы нас".

У прынцыпе я хацеў бы, каб наша пазіцыя такой і заставалася, каб нас ведалі як культурную нацыю, як цывілізаваную нацыю, з якой усім добра жыць. Бясспрэчна, пры ўмове, што нацыянальныя меншасці будуць ведаць, дзе, сярод якога карэннага народа яны жывуць, якая наша культура і гісторыя, і што яны прымаюць усе законы нашай беларускай дзяржавы. I тады я ўпэўнены, што ўсім на нашай зямлі будзе добра — і беларусам, і небеларусам.

Ніл Сымонавіч, сённяшні дзень для Вас — зацішша перад бурай. А якую стратэгію і тактыку ў сваёй палітычнай барацьбе Вы прадбачыце на бліжэйшы час?

Рэальнасць такая: прыняты вельмі важны артыкул нашай Канстытуцыі. Аднак нельга думаць, што яго ажыццяўленне будзе простым, лёгкім і хуткім, і што ў бліжэйшыя гады мы ўжо ўбачым плады і вынікі гэтай заканадаўчай перамогі. Ажыццяўленне артыкула аб мове будзе няпростым і няскорым. Спадзявацца, што сілы, якія супраціўляліся яго паяўленню, тут жа "складуць зброю", будзе наіўнасцю. Яны з гэтым не змірацца. У той дзень, калі прымаўся ў Вярхоўным Савеце дадзены артыкул, у сакратарыят ішлі тэлеграмы, тэлефанаграмы, абразлівыя для нашай мовы і асабіста для мяне. Вядомы і факты прамога сабатажу Закона аб мовах у рэспубліцы. Вы пытаеце пра нашу стратэгію і тактыку? Стратэгія зразумелая. Нам трэба, каб беларуская мова канчаткова замацавалася ў якасці дзяржаўнай ва ўсіх сферах афіцыйнага ўжытку. Тады яна непрыкметна стане мовай і нашых сем'яў, мовай міжасабовых зносін на побытавым узроўні, гэта непазбежна. Вось наша вялікая мэта, на якую трэба пакласці ўсе сілы. А што да сродкаў і прыёмаў ажыццяўлення прынятага артыкул а, аб гэтым цяпер трэба думаць не тол ькі дэпутатам Вярхоўнага Савета, а і ўсім патрыётам роднага слова. Справа гэта будзе ісці са скрыпам і з нежаданнем многіх прыкласці да яе ну хаця б частачку душы.

А чаму?

А таму, што ўсё яшчэ жывуць ілюзіі, быццам кола гісторыі павернецца назад і мы зноў утворым штосьці накшталт СССР, або яшчэ горш — увойдзем у рускую федэрацыю на правах вобласці ці аўтаномнага краю.

Рэальная небяспека вярнуцца да ранейшых парадкаў усё ж існуе?

У тым і справа, што існуе. I тыя, што гэту небяспеку арганізоўваюць, канешне ж, не імкнуцца забяспечыць дзяржаўнае становішча беларускай мове, бо яны ж таксама не наіўныя. Яны разумеюць, што значыць дзяржаўная мова ў дзяржаве. Калі яна запануе — тады ўжо цяжка будзе павярнуць гісторыю назад. Таму што чалавек, які авалодаў роднай мовай, адчуў яе сілу і хараство, і тое, што яна яго ўласная мова, — такі чалавек робіцца нацыянальна свядомым. I гістарычна свядомым. Ад ведання сваёй мовы ён пераходзіць да ведання сваёй гісторыі, культуры, традыцыяў і звычаяў, становіцца іншым чалавекам, іншым грамадзянінам. I яго павярнуць назад будзе проста немагчыма. Ён скажа: "Дзякую за ласку, але я нарэшце пачуўся чалавекам і грамадзянінам сваёй Маці-Беларусі". А таварышы ўсё яшчэ спадзяюцца і разлічваюць на вяртанне старога. Самі сябе яны лічаць палітычнымі лідэрамі, у тым л іку і дэпутаты Вярхоўнага Савета. Не могу чы ці не жадаючы знайсці выйсце, годнае грамадзян і патрыётаў, яны запрашаюць нас то ў агульную грашова-фінансавую сістэму, то ў ваенны саюз, то ў федэрацыю, аж да агульнай дзяржаўна-палітычнай структуры з Расіяй.

I пры гэтым матляюць жупелам нацыяналізму.

Наконт гэтага самага жупела нацыяналізму. Ужо 40 гадоў як я прафесійна працую ў літаратуры, і ўсё чую ледзь не кожны дзень, як ім палохаюць у Беларусі людзей. I ўсё чакаю: ну калі вы стоміцеся, шаноўныя, калі вам, папросту кажучы, языкі забаляць? Як вам урэшце не сорамна? Няўжо ў вас няма іншых клопатаў? Дзе і ў чым вы бачыце нацыяналізм? Аднак канца гэтаму няма. Болып таго, пачасціліся апошнім часам пісьмы і тэлеграмы ў Вярхоўны Савет, з'яўляюцца публікацыі, як ні дзіўна, у афіцыйных урадавых газетах, якія "даказваюць", што ў Беларусі разрасцецца нацыяналізм, калі законныя правы набудзе беларуская мова. Канешне ж, яны не вераць у гэта самі. Дык дзе ж прычына ўсіх прычын? У чым наша бяда? У дзяржаве павінна праводзіцца нацыянальна-культурная палітыка, угрунтаваная на беларускай ідэі. Яна павінна ажыццяўляцца клопатамі дзяржавы. Дзеля гэтага ўсе дзяржаўныя мужы, кіраўнікі дзяржавы, і самыя высокія, і ўсіх іншых узроўняў і рангаў, павінны быць нацыянальна свядомымі людзьмі. Я не ўяўляю, каб у якой-небудзь еўрапейскай дзяржаве — назавіце мне любую — на чале стаял і людзі, якім бракавала б гэтага глыбокага ўсведамлення: я сын (ці дачка) сваёй зямлі, свайго народа. Я нясу адказнасць за яго будучыню, я хачу, каб мой народ жыў на гэтай зямлі вечна са сваім духоўным абліччам, жыў так, каб яго шанавалі ў свеце. Усюды дзяржаўныя мужы робяць усё дзеля таго, каб падняць аўтарытэт сваёй нацыянальнай дзяржавы. У нас жа, на вялікі жаль, дзяржаўныя мужы ў сваёй большасці гэтага як бы не разумеюць. Ім бракуе нацыянальнага пачуцця — гэта ёсць закамплексаванасць правінцыялаў, якія спадзяюцца, што дзесьці ёсць болыл мудры і багаты дзядзька, і трэба на яго ўскладаць надзеі, а самі мы ні на што не здольныя. Калі б у нас кіраўніцтва было іншае, то проста не ўзнікла б і моўнай праблемы. У іншых дзяржавах свету такіх праблем няма. Там усімі вызначаецца азбучная ісціна: ёсць дзяржава — ёсць і дзяржаўная мова. На ёй працуюць усе ўстановы, яе вывучаюць ва ўсіх школах. Гэта тое, што ад роду, ад веку натуральнае, што разумеецца само сабой і не патрабуе тлумачэнняў. У тых дзяржавах клапоцяцца пра мову ў іншым сэнсе. Клапоцяцца, напрыклад, каб родную мову не прыніжалі і не засмечвалі. Дзейнічаюць спецыяльныя законы па ахове яе чысціні і культуры. Скажам, у Францыі ёсць ажно некалькі камітэтаў і камісій дзяржаўнага характару, не лічачы грамадскіх, якія стаяць на варце французскай мовы. У цэлым свеце клопат аб мове такі ж, як аб надзённым хлебе. А ў нас усё іначай. У нас такі, здавалася б, звычайны і зразумелы клопат пра родную мову, яе становішча і правы ўспрымаецца як нейкае злачынства, як нешта незаконнае, што пагражае бяспецы нашых добрых грамадзян. Вось у чым наша бяда.