Ніл Гілевіч - Талісман

Наша Таварыства — не дзяржаўны дэпартамент па пытаннях моўнай палітыкі і абароны мовы, які ёсць, напрыклад, у Францыі, мы неможам загадваць, камандаваць, прыцягваць да адказнасці. Але не пра гэта і гаворка. Гаворка пра тое, што мы — у цэлым, агулам — вельмі слаба дапамагаем ажыццяўленню Закона аб мовах даступнымі нам спосабамі і сродкамі. Кажу у цэлым, бо ёсць і прыемныя выключэнні, ёсць сярод нас людзі, сапраўдныя энтузіясты-рупліўцы, якія працуюць проста выдатна, і я пастараюся трохі пазней хоць некаторых назваць. ТБМ — культурна-асветніцкая арганізацыя, сябры якой, паводле Статута, абавязаны перш за ўсё садзейнічаць пашырэнню ўжытку беларускай мовы ва ўсіх сферах жыцця рэспублікі, захаванню яе чысціні і самабытнасці, фарміраванню нацыянальнай самасвядомасці, паскоранаму і поўнаму забеспячэнню беларускай мове статута адзінай дзяржаўнай у Беларусі. Галоўны напрамак нашай работы — работа з канкрэтнымі людзьмі, якіх трэба далучыць да справы адраджэння нашай мовы і культуры, а найперш — памагчы ім авалодаць беларускай мовай, памагчы ім стаць патрыётамі гэтай мовы. Дзе і якім спосабам найлепш рабіць гэту работу? Вядома ж, у суполках ТБМ, клапоцячыся пра тое, каб яны папоўніліся новымі сябрамі, каб расла іх агульная колькасць. На сённяшнім этапе гэта архіважна. Калі-небудзь, калі наша мова запануе паўсюдна, гэта задача перастане быць галоўнай. Але сёння — калі яшчэ трэба перамагчы — сёння стварэнне кожнай новай суполкі ТБМ — гэта і будзе яшчэ адзін крок да жаданай перамогі. Ну, а якую ж мы маем гэтую самую колькасную карціну? Я сказаў бы — ганебную, азіраць якую без пачуцця сораму немагчыма. Мяркуйце самі. У 42-х раёнах рэспублікі наогул няма арганізацыі ТБМ! Ва ўсякім разе, у нас няма ніякіх звестак, што там існуе хоць адна, а можаінекалькі, неаб'яднаныху арганізацыю, суполак. Але ж 42 раёны — гэта добрая трэць тэрыторыі Беларусі, нават крыху больш трэці! Чатыры без мала гады прайшло, як утварылася ТБМ, а ў нас цэлыя раёны, дзесяткі раёнаў не ахопле'ны ТБМ-аўскім рухам! Я ж не думаю, што ў тых раенах дзяржаўная мова ў такім выдатным становшічы, што і патрэбы ў нашых суполках няма.

З вялікім засмучэннем думаю: у кожным жа раёне ёсць інтэлігенцыя, настаўніцтва, работнікі культуры, прадстаўнікі іншых інтэлігентных прафесій — ну няўжо яны не бачаць, не ведаюць, што адбываецца ў грамадска-палітычным жыцці рэспублікі, няўжо не чулі пра ТБМ і няўжо не разумеюць, што іх святы абавязак — узяцца і як мага шырэй разгарнуць працу па адраджэнні роднае мовы, па вяртаніі яе ў школы і дзіцячыя садкі, у калгасныя канторы і дамы культуры, на фермы і ў быткамбінаты і гэтак далей. На працягу апошніх двух месяцаў я пабываў на калгасных справаздачных сходах у сваёй выбарчай акрузе. У раёне, дзе справы са становішчам беларускай мовы.не толькі не горшыя, а нашмат лепшыя, чым у многіх іншых раёнах. I тым не менш, як жа было балюча бачыць: ну каб хоць адзін старшыня калгаса, ну каб хоць адзін спецыяліст выступіў на гэтых сходах на мове зямлі сваёй, на беларускай мове. Сумна!

Сёння мы будзем гаварыць пра наша ўменне працаваць на ніве адраджэння беларускай мовы ў сучасных умовах. Пытанне крайне важнае. Наша работа ў значнай меры палітычная, бо клопат пра мову, пра яепашырэнне ва ўжытку, пра яе дзяржаўную моц і аўтарытэт — гэта клопат пра незалежнасць духу народа, пра незалежнасць нацыі. Пакуль гэта апошняе будзе заставацца для нас праблемай жыцця і смерці, праблемай нашага лёсу, нашнга гістарычнага існавання — датуль і наша праца, літаральна ўсе яе аспекты будуць мець палітычную падсветку. Вазьміце, дл я прык ладу, пытанне аб удасканаленні правапісу нашай сучаснай мовы. Думаю, што адзін Бог ведае, колькі мы, абаронцы роднае мовы, трацім у палітычным плане ад таго, што дапусцілі ў друку такі правапісны разнабой. Многіх людзей мы гэтым самым проста адштурхоўваем ад сябе, у многіх забіваем жаданне вывучаць беларускую мову, бо яны разважаюць, і справядліва, так: штогэтазамовадзяржаўная, літаратурная, калі самі вучоныя, адукаваныя беларусы не разбяруцца ў яе правапісе?У выніку, бясспрэчна, паслабляецца нацыянальна-дзяржаўная моц Беларусі наогул. Мы трацім прыхільнікаў, паплечнікаў і сяброў.

Наш абавязак — весці работу з бацькамі дзяцей, — дашкольнікаў, школьнікаў, бо гэта — будучыня нашай краіны і нашай дзяржавы. Вядома, ёсць падставы радавацца, што моладзь у большасці сва,ёй вельмі чуйна настроена да гэтай праблемы, да гэтых клопатаў, і тым не менш сітуацыя куды больш складаная, чым многім здаецца. У Вярхоўны Савет рэспублікі — і на імя старшыні Савета, і ў нашу камісію — ідзе шмат пісем. На жаль, не толькі ў падтрымку беларускай мовы як дзяржаўнай. Пісем у падтрымку, спяшаюся сказаць, большасць, і я хачу выказаць вялікую шчырую ўдзячнасць за гэтую падтрымку, ведаючы, што і гэта ёсць работа мясцовых арганізацый Таварыства беларускай мовы. Але многа таксама пісем процілеглага зместу, і кірунку, і пафасу. Некаторыя рускамоўныя бацькі шчыра заклапочаны, і нават устрывожаны, як жа будзе? Маўляў, не так лёгка і проста перайсці на беларускую мову. Я кажу пра людзей шчыра заклапочаных, а не пра спекулянтаў на гэтай праблеме. Апошнім наўрад ці што паможа. Трэба, перш за ўсё, працаваць і гаварыць з тымі бацькамі, якія могуць стаць нам падтрымкай і надзейнай і вялікай. На жаль, паўтараю, не вельмі мы ўмеем у гэтым кірунку, у гэтым сэнсе працаваць. А трэба ўмець. Трэба агітаваць, калі хочаце, даказваць, дзе і чаму яны, бацькі, памыляюцца. Даказваць, якія перавагі будуць мець іх дзеці, калі будуць дасканала ведаць дзяржаўную мову, які прастор ім адкрываецца ў будучыні. Пры гэтым нам трэба болей дбаць пра ўласную дасведчанасць у пытаннях гісторыі і культуры Беларусі, гісторыі беларускай мовы, тэорыі мовазнаўства. Яе вельмі не хапае многім шчырым змагарам за беларускае слова, і нярэдка ў спрэчках, у дыспутах яны проста пасуюць перад тэарэтычна ўзброенымі і ваяўнічымі апанентамі. Трэба вучыцца і ўмець спрачацца, і, канешне ж, менш за ўсё зрывацца на эмоцыі.