Ніл Гілевіч - Паланэз Агінскага [Лірыка. Паэмы. 1996 – 2002]

* * *

У тым далёкім паваенным годзе
Яны сям'ісцы нашай дасталіся
З амерыканскіх рэчаў, што прывезлі
У чатырох мяшках у нашу вёску
I растлумачылі, што гэта нам
Якаясь «юнраўская» дапамога.
Па спіску, складзеным у сельсавеце,
Адзетак і абутак з тых мяшкоў
(Усё ўжо ношанае — больш ці менш)
Размеркавалі самым бедным сем'ям:
Асірацелым за вайну, бяздомным
I мнагадзетным... Што каму прыпала:
Каму сукенка, ці каптан, ці джэмпер,
Каму жылет, ці плашчык, ці пантофлі,
Каму гамашы, ці халат, ці хустка...
Нам, можа быць, з увагі, што ў сям'і
Аж тры дзяўчыны, — лодачкі далі.

Ах, тыя цуда-лодачкі з-за мора!
Такіх ніколі я не бачыў зроду.
Такіх у нашай Слабадзе не мела
Ані адна красуня-прыгажуня,
Такіх не толькі ў радавых «каўхозніц»,
А і ў настаўніц нашых не было.
Фігурныя, але мадэлі строгай,
Без засцежак, без банцікаў, без строчак,
З абцасікамі, выгнутымі пекна,
З люстрана-чорнай натуральнай скуры,
Знутры - усцеленыя гладкай сцелькай,
З падэшаўкамі, слізкімі, як шкло...
Ну, адным словам, лодачкі - на славу,
А як на тым пасляваенным нашым
Суцэльным гумава-кірзовым фоне -
Дык і багацце не абы-якое!

Старэйшай з трох маіх сястрыцаў Ліне
Прыйшліся лодачкі не па назе –
Не ўздзела нават. Бедная студэнтка
Ажно заплакала ад шкадавання,
Ад крыўды на несправядлівы лёс.
Ды тут ужо нічым не дапаможаш:
Памеру іх не павялічыш сілай
I на другія ў краме не заменіш.
Адно і застаецца, што паплакаць.
Затое гэту акалічнасць, помню,
Без засмучэння ўспрыняла Ідзея –
Сярэдняя з дзяўчат у нашай хаце.
Не раз, не два я апынаўся сведкам,
Як, улучыўшы час, калі нікога
З усёй сям'іскі дома не было,
Яна вымала лодачкі са схову
I прымярала на сваю нагу.
Было дванаццаць ёй, калі яна,
Не па гадах цыбаценькі падлетак,
Іх першы раз абула і з вялікім,
Непераможным трапятаннем сэрца
Глядзела-любавалася спярша,
Як ёй пасуюць, як сядзяць яны,
Ці завялікія нашмат, а потым
Прайшлася асцярожна па масніцах
I нават не стрывала - о жанчына! —
На момант закружылася шчасліва
У нейкім вольным танцы, узмахнуўшы,
Як птушка крыллем, тонкімі рукамі.
Не разумеючы, на жаль, таго,
Што адбываецца ў душы дзяўчынкі,
Я пакрывіўся кісла і сказаў:
- Зламі, зламі абцасікі! От будзеш
Ад мамы мець! Кладзі хутчэй на месца.
Яны зусім табе не падыходзяць...

Сястра гарэзліва, бы мне наўперак,
Ізноў крутнулася, з прытупам нават,
Але зняла і, ў куфар кладучы іх,
З вясёлым выклікам дала адказ:
- Нічога! Сёлета яшчэ мне трохі
Велікаватыя, але налета...
Убачыш — будуць самы-самы раз!
- I ты абуеш іх і па гразішчы,
Па нашым бруку ў школу пабяжыш, -
Падкалупнуў я з посмехам сястрыцу.
- Ага, знайшоў дурную! Па гразішчы
Я іх у торбе панясу да школы,
I то — па святах толькі, для канцэрта.
А там... - Аж вочы сплюшчыла яна,
Як уявіла той шчаслівы момант, -
А там абую і па сцэну выйду -
Дэкламаваць і пець, і ўсе пабачаць,
I ўсе пабачаць... лодачкі мае!..

* * *

Праз год, налета... Бедная сястрыца!
I ў страшным сне ёй не магло прысніцца,
Што тая сонечная думка-мара
Пра лодачкі, што дастануцца ёй,
Ураз, імгненна лясне і пагасне.
I праз каго! Праз брата. Праз мяне.
Хоць быў я толькі ўскосна вінаваты,
Бо не выходзіў з ініцыятывай
I лёсу лодачак не вырашаў, -
А ўсё ж, а ўсё ж! Калі б не я, калі б
Не ўзнікла вострым-вострае пытанне,
У чым паеду ў Мінск я на вучобу, -
Пра лодачкі не ўспомнілі б, бадай.
Яны ляжалі б там, дзе і ляжалі,
У запаветным для сястрыцы схове,
Пакуль не стануць ёй зусім якраз...
Але сказала нейк увечар мама,
Галодны гурт уцешыўшы заціркай,
Хутчэй прысіўленаю, чым бялёнай, -
Сказала мне і для мяне, сам-насам,
Ніхто з дзяцей не чуў яе разваг:
- Не знаю, сын, за што табе купіць
Хоць трохі людскія штаны якія,
Каб не смяяліся з цябе студэнты.
Нічога болей не магу прыдумаць,
Як з тымі лодачкамі развітацца.
Вязі, прадай у Мінску на базары
I там за выручку купі штаны...

Бязбожны, чэрствы, подлы эгаіст!
Свой пераследуючы інтарэс,
Я з пагатоўнай радасцю згадзіўся
Уранку ж заўтра ехаць на базар,
I не падумаў, і не ўспомніў нават,
Што павязу не лодачкі на продаж,
А мару, мару - ды якую мару! –
Маёй сястрыцы!.. Божа літасцівы!
Паўвека ўжо, як я цябе прашу:
Даруй мне грэх мой і ўратуй душу!
І да апошніх дзён свайго жыцця,
Успомніўшы сястрыцу, што даўно ўжо
На родных могліцах слабодскіх спіць,
Я кожны раз аб гэтым жа прасіць,
Маліць Цябе не перастану, Божа.