Генрых Далідовіч - Сярод лесу, сярод поля

He ўсе творы, што пішуць беларускія пісьменнікі i выдаюць з-за няўвагі да ix чытачоў маленькімі тыражамі, – шэдэўры. Не. Але сярод ix нямала таленавітых i добрых, што маглі б зрабіць гонар самым развітым літаратурам.

...На вялікі жаль, а то i ганебна, што, прагнучы лёгкай нажывы, кінуліся выдаваць нізкапробны перакладны хлам i некаторыя нашы літаратары. Праўда, каб не было сорамна перад калегамі, якія годна служаць сваей справе, у выхадных дадзеных хаваюцца за псеўданімы...

* * *

Заўсёды i ва ўсім свеце найбольш у культуры дабіваўся той, хто не мадэліраваў з чужых узораў, а здольваў адчуць, перадаць многае са зместу i духу роднага народа. Нават больш: лепшае з гэтых мастацкіх рэчаў – народны дар i здабытак.

* * *

Як узнікае свядомае, высокаразвітае асяроддзе, а то нават i грамадства? Ты шчыры i сумленны, ён, я – такія, усе не здаліся, не схібілі, паказалі ўсё лепшае – глядзі, i ўзнікае, развіваецца яно, свядомае i высокаразвітае...

1991

Цяжка зразумець, чаму некаторыя гэтак захапляюцца паляваннем. Супакойваюцца ад мітусні i турбот, цешацца, калі можна не толькі засяродзіцца ў лесе, палюбавацца красой, пасядзець з сябрамі каля цяпельца, але i... забіць жывое, што таксама хоча жыць на гэтым свеце?!

* * *

Здаецца, тыя, у каго шчырая, уражлівая, спагадная да людскога гора душа, жывуць мала. Mo i ад цяжару дабрыні. А вось тыя, хто сам зглуміў у сабе душу, пачаў хлусіць, подлічаць, няшчадна таптаць бліжняга, бывае часта, жылі i жывуць доўга.

* * *

Яна, сужыхарка па адным нашым (ці не з 1974 года) сталічным доме, старэйшая крыху, дагледжаная i гладкая, узвышаная над многімі жанчынамі (працуе інструктарам, ды не абы-дзе, а у «апараце!»), строга велічная, своеасаблівая «партайгеноссэ». Першая ніколі не павітаецца, пазірае звысоку, а то i нібы не бачыць.

Сустрэліся ў «апараце» (у годзе 1976-ым). Здзівілася: «Вы сюда вхож?» Як кажуць, пасля «навяла даведкі» i, значыць, уведала, што я далучны да літаратуры. Аднойчы, упершыню i першая павітаўшыся, дала мудрую параду: «Зачем вам писать по-белорусски? Это же неперспективно. Тем более, что нам, белорусам, поставлена высокая цель: показать пример слияния нашего языка с русским. Этую идею поддержали такие выдающиеся белорусы, как Мазуров и Машеров. Близки к ней и некоторые наши народные писатели (назвала прозвішчы). На русском вы шире напечатаетесь и гонорар более высокий получите». – «Чулі такі выраз: матчыная мова?» – «Слышала». – «Дык вось я хачу пісаць на роднай матулінай мове. А «сливать» не ўсё трэба, асабліва розум i душу». У адказ фыркнула i далей старалася не заўважаць мяне.

...Не стала ЦККПСС-КПБ; мая былая сужыхарка па будыніне перайшла працаваць у міністэрства адукацыі, а потым выйшла на пенсію. На днях, ужо ў 1996-ым, вьшадкова сустрэліся. Яна – у былым шыкоўным, але паношаным ужо адзенні, змаршчыненая i раптоўна пастарэлая. Ды калі ўбачыла мяне, бліснула ў вачах задзірыстым, нават злым i пераможным позіркам: «Ну, кто прав? Почти уже не слилось?»

* * *

А. Чэхаў заўважыў: «З вёскі лепшыя людзі сыходзяць у горад, i таму яна падае i будзе падаць». Аднак i беларуская веска доўга яшчэ была быццам невычэрпная для фізічнай i духоўнай моцы нашых гарадоў. Праўда, тут ёсць i адна ці мала зразумелая, ці балючая рэч: скажам, які ўжо час у той жа нашай сталіцы больш мільёна выхадцаў з сяла. А вось Мінск яны не абеларусілі... I вышэйназваныя цёткі, не кажучы ўжо пра больш уладных дзядзькоў (дарэчы, у многіх выпадках былых сяльчан) пастараліся, каб з ix зліць усё беларускае. Калі не абрусіць, то абтрасяніць...

* * *

Расійскі самадзержац Мікалай I: «Калі сумленны чалавек сумленна заводзіць справу з прахвостам, то яго, сумленнага, заўсёды абдураць».

* * *

«Народ яго любіў...» – бывае, чытаем пра кагосьці з вялікіх пасля ягонай смерці. А народ складаецца з люду, а люд – розны...

У I. Буніна, у яго кнізе «Освобождение Толстого» можна вычытаць i пра такое: калі памёр геній з гейіяў Леў Мікалаевіч i яго памаглі пахаваць землякі па Яснай Паляне, то адзін з ix, з народу, паскардзіўся: «Ну вот, мы несли... Что ж, будет нам за это какое-нибудь награждение от начальства или от графини? Ведь мы так старались! Целый день на ногах!»

Асабліва сумна-тужлівая сітуацыя ў нас, цяперашніх. Многія нашы сумленныя i майстравітыя пісьменнікі не дзень, a дзесяткі гадоў «на нагах» дзеля Беларусі i беларускай культуры, a ім не тое, што нейкая «ўзнагарода», але нават i цёплага слова «ад начальства ці графіні» няма... Нібы маглі жыць i высакародна тварыць, a маглі i не быць, не папаўняць залатую скарбонку духоўнасці нашага народа ці шматлікага люду!..