Генрых Далідовіч: Сярод лесу, сярод поля

* * *

«Не тая хвароба небяспечная, што навідавоку ва ўсіх, прычыну якой усе ведаюць, – зазначаў Фёдар Дастаеўскі, – а тая, што тоіцца глыбока ўсярэдзіне, што не выйшла на паверхню i што тым мацней псуе арганізм, чым непазнаная, далей застаецца незаўважанай. Так i ў грамадстве... Сілы самаасуджэння найперш за ўсё – сіла: яна паказвае тое, што ў грамадстве ёсць яшчэ сілы. У асуджэнні зла абавязкова схаваная любоў да дабра: абурэнне на грамадскія пошасці, хваробы мае на ўвазе вялікае жаданне здароўя...»

* * *

Невялікая, але красамоўная заметка ў «Известиях».

Супрацоўнікі ўпраўлення Камітэта дзяржбяспекі i пракуратуры Карагандзінскай вобласці вырашылі перагледзець крымінальныя справы, прысуды па якіх, парушаючы ўсякія законы i чалавечую мараль, выносілі ў свой час так званыя «двойкі», «тройкі» i «асобныя нарады». Аказалася, шмат дакументаў глыбока схавана. Былыя работнікі НКВД наадрэз адмовіліся памагчы i знайсці тое, што трэба, i рэабілітаваць нявінных ахвяр 1930-1940 i пачатку 1950-ых гадоў.

Але дакументы ўсё ж знайшлі. Толькі «тройкі» знішчылі 1437 чалавек. Толькі ў чатырох (!) з 1670 (!) спраў, што разглядаліся, ёсць доказ віны. У астатніх – домыслы i паклёпы.

Нельга не жахнуцца ад двайной амаральнасці: i ад таго, што i як некаторыя нашы сучаснікі рабілі раней, i ад таго, як яны паводзяцца цяпер. Якую халодную душу, якое каменнае сэрца трэба мець, каб адмаўляцца аднаўляць справядлівасць, вярнуць добрае імя тым, хто павінен яго мець?! Мала гэтага, некаторыя з былых садыстаў не толькі жывуць прыпяваючы, моляцца на «мудрага з мудрых», ідэалізуюць яго лад, псіхалогію i мараль, ганарацца ўчыненым сабой, але на сходах рознага ўзроўню «б'юць трывогу», «выкрываюць экстрэмістаў», «нацыяналістаў», патрабуючы распраў з ім за іхнія погляды.

Можа, памыляюся, але, здаецца, асабліва агрэсіўныя пенсіянеры такога тыпу ў нас. Яшчэ i цяпер можна часта пачуць ад ix пад выглядам барацьбы за савецкую ці славянскую «еднасць», «святую справу перамогі над фашызмам» i г. д. самае звычайнае асуджэнне ўсяго новага i нацыянальнага.

* * *

«Чалавецтва разумела гісторыю як шэраг бітваў, таму да гэтага часу барацьбу лічыла галоўным у жыцці» (Чэхаў).

Дзе-дзе, a ў нас, здаецца, па-ранейшаму многія якраз так разумеюць, лічаць, а заадно нават у мірных дыскусіях вышукваюць ворагаў...

* * *

Нашы «Тутэйшыя» (літаратурнае аб'яднанне маладых пісьменнікаў. – Г. Д.) напачатку, бадай, былі самыя дзёрзкія, калючыя з усіх так званых нефармалаў. Невыпадкова, мусіць, i ў ix асобах некаторыя ідэолагі вышуквалі дыверсантаў, завербаваных заходнімі спецслужбамі, нацкоўвалі на ix, як i ўвогуле на ўсю беларускасць, былых бессардэчных спецаў нават па ўтаймаванні здаровага розуму i высакародных пачуццяў.

«Тутэйшыя» i іншыя, магчыма, дабіліся не вельмі шмат з таго, чаго хацелі, што маглі, але наскокаў, цкавання асабліва не збаяліся. Тым больш што ў лепшых пачынаннях ix падтрымала грамадскасць.

«Калі вялікія ідэі, што кіруюць сваім часам, – пісала вядомая руская пісьменніца Марыэта Шагінян (яна, дарэчы, разам з нашым Іванам Мележам атрымала Ленінскую прэмію ў галіне літаратуры), – абрастаюць, як караблі пад вадой, ракавінамі фармалізму, безжыццёвасці, мертвай абавязковасці, яны пачынаюць здавацца толькі абстрактнымі (рассудочными), толькі фармальнымі, i маладыя, новыя чалавечыя пакаленні, якія пачынаюць свой уласны век, непазбежна счэпліваюцца з імі ў баявой сутычцы, здзіраюць з ix ракавінкі, топчуць ix, уяўляючы, што топчуць, у пыл пераўтвараюць самыя гэтыя вялікія ідэі мінулага часу. Але ідэі не паміраюць. А стоптванне ракавінак, якімі яны абраслі, выступленне супраць абстрактнасці – заўсёды карыснае.

He толькі карыснае – неабходнае. Гэта патрэбна i для самога розуму i для новага чалавецтва».

* * *

Асуджаць, лаяць моладзь дзе трэба i дзе не трэба – справа не новая, даўняя. Але ёсць, здаецца, i адваротны бок медаля ў адносінах да моладзі. Іменна маладых спажывалі i спажываюць для самых дзёрзкіх, разбуральных i сваіх карыслівых спраў пад гучнымі i прыгожымі лозунгамі: у маладых мала сумнснняў, развагі, дальнабачнасці, але затое шмат запалу таптаць, нішчыць «старое» i ўсталёўваць «новае».

Усе рэвалюцыянеры, бунтаўшчыкі i рэфарматары звычайна былі маладыя. I найперш яны звычайна прыносіліся ў ахвяру пасля ўчыненага. Піянеры, камсамольцы, гітлерюгендаўцы i г.д.

* * *

Пры сваім жыцці Герцэн дакараў Заходнюю Еўропу, што яна «показала удивительную неспособность к социальному перевороту», радаваўся за Расію, што яна «не гак не способна к нему» – г. зн. да рэвалюцыі.