Анатоль Вярцінскі - Высокае неба ідэала

Добрае ўражанне пакідае паэтычны рэпартаж аб Асамблеі (маецца на ўвазе Генеральная Асамблея ААН. — А. В.) «Стук малатка. Пачатак пасяджэння...» Верш сведчыць аб узросшым майстэрстве аўтара...»

Даўшы станоўчую ацэнку вершу-рэпартажу («У ім усё сувымерна, і, як гаворыцца, нічога не выкліквае раздражненая, жадання паспрачацца з аўтарам»), Зайцаў далей рэзка крытыкуе другія вершы, у прыватнасці «Платны мост» і «Могільнік машын», за тое,, што ў іх «паэт, на жаль, пакуль прадставіў нам ЗША з негатыўнага боку. Малюе іх у чорным колеры». У заключэнне ён піша: «Думаецца, надалей паэт будзе больш грунтоўны ў сваіх назіраннях і асабліва вывадах аб норавах у чужой краіне. Інфармацыя пра яе не будзе такой аднамернай, аднабокай».

Словам, асноўны пафас пісьма, выказаны, як бачым, у даволі катэгарычным тоне, зводзіцца да абвінавачвання мяне ў неаб'ектыўным, скажоным паказе амерыканскай рэчаіснасці. Абвінавачванне сваё Зайцаў спрабуе падмацаваць і адпаведнымі, праўда, крыху дзіўнымі, доказамі. Лічачы, напрыклад, «наіўнай» маю рэакцыю на збіранне грошай за праезд па мосце (верш «Платны мост»), ён піша: «Для амерыканца — гэта празаічная справа жыцця. Прыватная ўласнасць. Свой бізнес. Можна, вядома, па-рознаму да гэтай з'явы аднесціся: з асуджэннем ці разуменнем. Паэт жа наіўна ўражаны. «Ды як Калумб, крычу я: «Эўрыка!» Я бачу платныя масты!» Нe здзіўляе ж нас, аднак, што і ў нашай краіне, створанай на іншых прынцыпах маралі, існуюць платныя музеі — сховішчы мінулых і сучасных культур. Масты, якія злучаюць нас з мінулым і сучасным. Такія рэальнасці жыцця...»

Такой жа логікі трымаецца аўтар пісьма і ў разглядзе верша «Могільнік машын». Хаця ён як быццам бы і згаджаецца, што звалкі машын — «відовішча надзвычайнае, бадай, характэрнае толькі для ЗША» (робіцца спасылка на амерыканскія фільмы, дзе падобная з'ява адлюстравана), тым не менш лічыць, што пафас майго верша «не вытрымлівае строгай крытыкі». І аргументуе свой пункт гледжання так: «Амерыканцу з яго філасофіяй прагматызму, які наклаў на яго быт не заўсёды спрыяльнае адценне, прасцей купіць новую машыну, чым лапіць старую. Піша ж у сваіх празаічных каментарыях да разглядаемага верша аўтар, што рамонт старой тэхнікі абыходзіцца амерыканцу дорага. Дык ці не практычней і прасцей купіць новую машыну, чым завязнуць у дарозе на старой. Згубіць час, а значыць і грошы».

Што можна адказаць на падобныя логіку і аргументацыю?

Адказ мой крыху ўскладняецца тым, што вершы самі па сабе, як ужо можна было пераканацца, мала цікавяць І. В. Зайцава. Ён, па сутнасці, ігнаруе тую акалічнасць, што мае справу з вершаванымі радкамі, а не з навукова-статыстычнымі, скажам, выкладкамі. Бо інакш размова пайшла б з самага пачатку ў іншым крыху кірунку, і аўтару пісьма прыйшлося б лічыцца з некаторымі абсалютна відавочнымі рэчамі. Ну, напрыклад, са звычайным, з элементарна зразумелым, мые здаецца, эмацыянальным пасылам, выказаным у першым радку верша: «Самотны выгляд кінутых машын...» Бяруся зноў запэўніць, што гэта сапраўды невясёлы малюнак — пакінутая на вуліцы ці на ўзбочыне шашы і ўжо напалавіну расцягнутая па частках машына. Асабліва калі бачыш яго, гэты малюнак, упершыню (потым, магчыма, вока крыху прывыкае). Першае ўражанне падказала і першыя словы, першы радок, прымусіла задумацца... З першага ўражання, як з завязі, вырас верш. Адбылося гэта, такім чынам, натуральна, без усялякай зададзенасці, тым больш без якога-небудзь зламыснага намеру адшукаць гэтыя самыя «ценевыя бакі», сказіць жыццё чужой краіны (яно і без таго дастаткова скажонае само па сабе, ды пра гэта ніжэй).

Прыкладна гэтак жа ўзнік і верш «Платны мост». Але калі ў папярэднім выпадку ўсё пачалося з першага радка, з самага пачатку, то ў дадзеным выпадку — з эмацыянальна-псіхалагічнага адчування, якое выказана ў заключных радках:

Малюнак тут я ўбачыў хутчэй за ўсё не вонкавым, а ўнутраным зрокам. І, можа, нават не столькі ўбачыў, колькі зафіксаваў нейкім душэўным рухам — рэакцыяй на нечакана новую сітуацыю: спыніся і заплаці за мост. Потым ужо, у вершы, спрабаваў адказаць сабе, чаму гэта з'ява так уразіла, здалася такой непрымальна-дзіўнай. Дазволю сабо звярнуць увагу аўтара пісьма на гэтыя радкі:

Вось у чым тут, аказваецца, справа. Не ў тым, зноў-такі, што аўтару захацелася раптам мазануць гусцей чорнай фарбай. А ў арганічным непрыняцці, у непасрэдным, натуральным пратэсце супраць таго, што чужое, што не стасуецца з маімі ўяўленнямі і поглядамі, што абражае маю чалавечую годнасць (а заадно яшчэ і разбурае «ілюзію недасягальнасці»)... Факт уразіў, закрануў пачуцці, а калі закранаюцца пачуцці, то тады якраз і нараджаюцца вершы. У гэтым сэнсе яны сапраўды не столькі пішуцца, колькі «здараюцца».