Анатоль Вярцінскі - Высокае неба ідэала

Агульнасць чалавечай песні... Калі адзін яе складае і запявае, а другі падхоплівае. У гэтым імкненні да, узбагачае наш мастацкі арсенал. Такі ўзаемаабсуперажыванні і заключаюцца і адзін з галоўных стымулаў і вялікі грамадскі сэнс справы мастацкага перакладу. Ён, інакш кажучы, катэгорыя не толькі літаратурна-эстэтычная, але і маральная.

Ленін у свой час пісаў аб стваральніку «Інтэрнацыянала» паэту Эжэну Пацье, што той «...пакінуў па сабе сапраўды нерукатворны помнік. Ён быў адным з самых вялікіх прапагандыстаў сродкамі паэзіі».

Перакладаць — гэта значыць і прапагандаваць, выкарыстоўваць сілу перакладнога мастацкага слова для ідэйнага ўздзеяння на чытача.

Перакладаць — гэта і творча спаборнічаць, прымаць удзел у своеасаблівым турніры міжнароднага класа. У свой час сусветная спартыўная прэса пісала аб прычынах няўдалага выступлення вядомага кубінскага баксёра, чэмпіёна алімпійскіх гульняў Тэафіла Стывенсана на міжнародных спаборніцтвах у Мінску, дзе ён прайграў фінальны паядынак савецкаму баксёру. І кубінскі спартыўны каментатар адзначаў у якасці адной з прычын паражэння Стывенсана тое, што на радзіме ў яго няма дастойных сапернікаў. «Лёгкія перамогі ў спаборніцтвах, якія праводзіліся на Кубе, не замарудзілі праявіцца на падрыхтоўцы спартсмена», — падкрэслівала газета.

Так, мастацкі пераклад, узбагачэнне праз яго нацыянальнай літаратуры і фарміраванне, дзякуючы яму, цвярозага разумення сваіх магчымасцей і дасягненняў, — усё гэта — моцны сродак супраць правінцыялізму, супраць такога яго захворвання, як самазадаволенасць. Максім Танк пісаў у прадмове да зборніка сучаснай італьянскай паэзіі, які выйшаў у нас нядаўна па-беларуску: «Знаёмства з кожнай мастацкай з'явай іншай літаратуры далучае нас да новых культурных каштоўнасцей, думак, пашырае наш кругагляд, наша ўяўленне аб характары народа, узбагачае паш мастацкі арсенал. Такі ўзаемаабмен неабходны любой літаратуры, — для яе паспяховага руху наперад, для вызначэння яе месца ў духоўным жыцці чалавецтва».

Перакладаць — гэта пераадольваць бар'еры няведання і адчужанасці, «дэманічную сілу невуцтва» (Маркс). Анталогія беларускай паэзіі на англійскай мове «Як вада, як агонь», якая выйшла па ініцыятыве ЮНЕСКА ў Лондане, сустрэла станоўчую рэакцыю нават тых людзей, якія напачатку адносіліся да падобнай спробы, да працы перакладчыцы Веры Рыч з недаверам і скептыцызмам. Літаратурны аглядальнік часопіса «Славонік рэв'ю», які выдаецца кафедрай славістыкі Оксфордскага універсітэта, адзначыў, што «анталогія беларускай паэзіі «Як вада, як агонь» — выдатная літаратурная з'ява і што гэтая кніга будзе служыць не толькі чытачам у самой Вялікабрытаніі, а і чытачам у розных краінах свету каштоўнымі ўводзінамі ў несправядліва занядбаны да апошняга часу куток агульнаеўрапейскай мастацкай літаратуры».

Гэта выдатна, што ў чалавеку ёсць патрэба прыслухацца да іншай мовы і патрэба перакласці гэтую другую мову на сваю ўласную. Гэта выдатна, што ў мастацкай творчасці аднаго народа, адной краіны ёсць непаўторныя скарбы, якія цікавяць людзей другога народа, другой краіны, якія даюць падставу, даюць матэрыял для духоўнага супрацоўніцтва людзей у сферы стварэння той самай сусветнай літаратуры, аб якой гаварылі яшчэ ў «Маніфесце Камуністычнай партыі» Маркс і Энгельс, у якую верыў Максім Багдановіч, наяўнасць якой канстатуюць сёння нашы літаратуразнаўцы...

«Слова ёсць справа». Слова, перакладзенае з іншай мовы, ёсць справа двойчы, бо яно яшчэ нясе ў сабе насенне дружбы, з'яўляецца актам сяброўства і добрай волі... Я трымаю ў руках нядаўна выдадзеную ў Рызе кнігу Мірдзы Абады і Дзінтры Вікспы, якая называецца ў перакладзе па беларускую мову «Дружба, узмацнелая ў вяках» і дзе ўважліва разглядаюцца латышска-беларускія культурныя сувязі, узаемадзеянне дзвюх братніх літаратур. І без таго каштоўны падарунак яшчэ суправаджаецца ў дадатак пранікнёным аўтографам (на беларускай мове):

...Беларусь — краіна раўнінная. Спакойныя ландшафты краю добра спалучаюцца са спакойным, мірным характарам народа, тым самым характарам, рысы якога заўважаюць і цёпла ацэньваюць перакладчыкі нашай літаратуры.

Але ёсць на нашай зямлі і ўзгоркі. Ёсць узгорак, які называецца географамі гарой Маяк. З яго відаць вёска Вязынка, відаць домік паэта, дзе прайшо яго дзяцінства. З гары гэтай пачынаецца наша Свіслач. Недзе тут пачынаецца і рака купалаўскай, а значыць, у пэўным сэнсе і ўсёй нашай сучаснай паэзіі. Адсюль убачыў пясняр карціну, якая ўразіла яго сэрца і выклікала ў ім гаркотна-суровыя і сціслыя, нібы высечаныя на камені, словы: людзьмі звацца. І не выпадкова, што менавіта з гэтага верша, з верша «А хто там ідзе?», пачала наша паэзія выходзіць у свет (з лёгкай рукі Горкага) у перакладзе па іншыя мовы. І не выпадкова, што менавіта гэтыя радкі, гэтыя словы пераклалі і ўкраінец, і француз, і чэх, і англічанін, і латыш, і немец... Радкі прывабілі як паэтычнае ўвасабленне лёсу народа, яго сацыяльнага і палітычнага ідэалу. Наша паэзія атрымала дзякуючы ім надзвычай павучальны ўрок, атрымала прыклад таго, якой яна павінна быць, як яна павінна служыць народу, каб мець права не толькі з ім «гутарку весці», а несці з годнасцю ўсяму свету свой дар.