Генрых Далідовіч - Міланькі

Спярша, у школе першай ступені, вучыла нас, самых малых, маладая настаўніца, амаль дзяўчынка. Яна, як пасля гаварылі, прыехала ў вёску з горада, каб выратавацца ад голаду. Была высокая, у чорнай доўгай сукенцы з белым каўнерыкам і з белымі манжэтамі на рукавах, вельмі бледная на твары. Заўсёды сумнавацілася і з нейкай незразумелай бояззю, нават, можа, і з пагардай пазірала на нашы босыя, парэпаныя ногі ці бруднаватыя лапці, дзіўна глядзела, як мы, схіліўшы галовы і высалапіўшы языкі, пішам вуглём па пабеленых мелам дошках, вымазваемся. Яна часта вось так паглядзіць, паглядзіць на нас і нашу такую пісаніну, пасля адвернецца, надыдзе да акна, задуменна пазірае ў яго і шэпча: «О божа літасцівы! І гэта — будаўнікі новага жыцця!.. Будучыні!..»

З вясковымі людзьмі яна не сябравала, не зналася, хадзіла толькі ў суседнюю вёску да папа і да ляснічага. Ішла, высока падняўшы галаву, і ні з кім не віталася, ні на кога не пазірала. Віталіся толькі ўсе з ёю...

Да яе ў вяскоўцаў і ў мяне была нейкая нядобрая адчужанасць. І нават на сённяшні розум і век, калі сам столькі гадоў ужо вучу дзяцей, знаю цану настаўніцкаму хлебу, няма да той першай сваёй настаўніцы і да яе працы павагі: не любіла яна нас...

Пасля, калі праз дзве зімы гэтая маладая красуня з'ехала, нас вучыў стары глухаваты дзядок, а пазней ужо — у школе сельскай моладзі — прыехаў вучыць высокі малады хлопец з абвіслымі на лоб светлымі валасамі. Гэты настаўнік быў малады паэт, сам вясковец, дык адразу сышоўся і з намі, дзецьмі, і з вясковымі людзьмі — чытаў нам свае і чужыя вершы, вучыў «добра» гаварыць па-беларуску. Ён наладзіў у Міланьках ячэйку «Далоў непісьменнасць», а ў школе — тэатр. Развучваў з дзецьмі і з вясковымі маладымі і ставіў п'есы.

Колькі было сіл, старання, ахвоты, павагі да людзей, любові да роднай мовы і літаратуры ў таго хлопца! Як гарую, бядую, што няма родных, так баліць сэрца і па ім: малады ён паехаў у горад, малады нечакана і загінуў...

Як скончыў школу сельскай моладзі, я падаўся ў педтэхнікум, хацеў стаць настаўнікам роднай мовы і паэтам, такім, якім быў мой любімы настаўнік.

Пачаў настаўнічаць на пачатку трыццатых гадоў. Вучыў дзяцей, стараўся, каб яны набылі пачатковую адукацыю, пра якую тады гаварыла ўся краіна, гэтак жа, як нядаўна і мой любімы настаўнік, пісаў вершы і ставіў п'есы, агітаваў вяскоўцаў уступаць у калгас.

Калі аднойчы вяртаўся позна са сходу, дзе расказваў людзям пра калгасы і пра жыццё ды працу ў іх, то пяцёра сталых тутэйшых мужчын (сёння з іх жывы толькі адзін) заступілі дарогу. «Перастань клікаць людзей у калгасы! Не тумань нам галовы! Не перастанеш — дык спалім жыўцом!» А потым звалілі з ног, білі... Страціў прытомнасць, заліўся крывёю і не чуў, як і калі пакінулі біць, думаючы, што я ўжо «дайшоў».

Тады быў ужо жанаты, і мяне, не дачакаўшыся дома, знайшла там, на дарозе, і адратавала жонка.

...Галіна была маладзей на гадоў пяць. Вырасла яна ў тутэйшай беднай сям'і, пахадзіла гады чатыры ў школу і мусіла на гэтым спыніць сваё навучанне, пайсці працаваць — вывучылася за швачку і памагала шыць пажылой галоўнай міланскай швачцы, а калі тая памерла, то сама стала галоўнай абшывальніцай вёскі і нават людзей з суседніх сёл.

Была тады Галіна невысокая, тоненькая, дробная тварам, але ўдалася вельмі прывабнай і прыгожай. Да яе змалку «падскакала» многа хлопцаў, а пасля, калі пасталела, і сваталася. Падабалася яна ім не толькі маладою красою і свежасцю, але і працавітасцю. Бывала, ад відна да відна шые, згінаецца, слепіць вочы, коле пальцы, каб і чалавеку памагчы, і самой зарабіць, пракарміць вялікую — без бацькі — сям'ю. Але вечарам, калі прыйдзе ў хату-чытальню, весялейшай за яе не было: і ніхто дасціпней за яе не пажартуе, не запяе і не патанцуе, і вершык ніхто лепш не раскажа. Хлопцы ля яе, здаецца, роем віліся.

Я, хоць і сам быў добры жартун ды смяльчак, але з дзяўчатамі паводзіў сябе не надта смела. З Галінай — тым болей. Бо закахаўся ў яе і не ведаў, як сказаць пра гэта, толькі раўнаваў, калі яна пасміхалася з другімі. Але як толькі асмеліўся «пажаніхацца», яна гэтаксама ўзрадавалася, што падабаецца яму, сказала, што будзе толькі мая...

Неўзабаве пажаніліся, на наступны год нарадзіла сына, а пазней, перад самаю вайною, і дачку. Хоць цяпер, на сённяшні дзень, жывём толькі ўдваіх: дзеці разышліся па свеце...»

...Алесь Трахімавіч пастаяў, паглядзеў на старое сваё селішча і адчуў, што астудзіўся стоячы. Стала холадна ў плечы, залажыла нос — тады ён павярнуўся і, цяжка ступаючы, гэтак жа цяжка несучы свой поўны жывот, падаўся ў хату па тупкай сцежачцы, абапал якой па-летняму зелянеў падарожнік.