Сяргей Грахоўскі - Дзве аповесці

— Браткі, хутчэй у турму, там забіваюць таварышаў!

Лагвіновіч з узводам байцоў цёмнымі вуліцамі кінуліся да турмы. Яна гула сотнямі галасоў. Свяціліся закратаваныя вокны. Чырвонаармейцы прыкладамі збілі замкі. Ледзьве трымаючыся на нагах, з камер выходзілі скрываўленыя i змардаваныя людзі.

— Членаў рэўкома некуды павезлі.

— Мабыць, на Палескі вакзал.

— Ратуйце ix! — гаварылі толькі што вызваленыя вязні.

Але ратаваць ужо не было каго. На Палескім вакзале пасля доўгіх катаванняў стракапытаўцы расстралялі Білецкага, Камісарава, Ланге, Сундукова, Аўэрбаха, Бочкіна, Песіна i яшчэ некалькіх абаронцаў «Савоя». Забітых пазнавалі толькі па вопратцы. Чырвонаармейцы перанеслі ix у халодны гулкі вакзал. Паставілі ганаровую варту.

Бранскія, бабруйскія i магілёўскія часці абкружалі i даганялі злачынцаў. Аляксандр Салавей ca сваімі людзьмі захапіў бронецягнік, на паравозе паставіў чырвонаармеўцаў i рушыў следам за бандытамі на Рэчыцу.

У святле туманнага вільготнага рання на адхонах чырвонаармейцы ўбачылі трупы голых скрываўленых i знявечаных людзей — на спінах павыразаны пяцікутныя зоркі, павыколваныя вочы, грудзі навылёт прабітыя штыхамі. Няшчасных палонных мяцежнікі на хаду скідалі з цягніка. Гэта быў жахлівы крывавы шлях. Многія маладыя чырвонаармейцы, не саромечыся камандзіраў, выціралі слёзы, да крыві кусалі губы.

— Што яны нарабілі! Біць ix, гадаў! Жыўцом здзіраць скуру!

Салавей змрочна маўчаў, толькі перакатваліся на шчоках тугія жаўлакі, i думаў, што ў гібелі гэтых няшчасных, нікому не вядомых байцоў ёсць i ix віна — недзе прамарудзілі. Каб не валэндаліся з тым ротным ды не ўгаворвалі, a прарваліся ў горад адразу, жылі б i рэўкомаўцы i гэтыя пакутнікі. Хацелася хутчэй нагнаць мяцежнікаў, ударыць так, каб ад ix толькі пыл закурэў, знайсці завадатараў i спагнаць з ix за ўсё. Але хто завадатар? Стракапытаў? Наўрад у яго хапіла б смеласці на такі бунт. Не, імі хтосьці кіруе, нейкая сіла штурхае ў пекла злачынстваў. Усе мяцяжы i паўстанні, усе пятлюры i калчакі, кулацкія бунты i банды крымінальнікаў — работа адных рук.

А што там дома? Як бацька, Марылька, хлопцы? Ці не дакацілася i туды водгулле гомельскага мяцяжу? Не можа быць, каб Казік Ермаліцкі з перагудамі ды плышэўскімі без бою аддалі камбедаўцам зямлю, каб ix банды так i туляліся па Загальскіх хутарах.

Салавей праз шчыліну ў заржавелай брані глядзеў на прыдарожныя лясы, на сёлы, што ўзбягалі шэрымі хатамі на ўзгоркі, i ўспамінаў дом, родных i блізкіх. Думаў: «Як толькі адваюемся, падамся на якія-небудзь курсы, падвучуся на агранома, прыеду дахаты, i будзем на панскай i шляхецкай зямлі гаспадарыць камунаю». Успомнілася i Параска. Як яна глядзела на яго апошні раз! Кончыцца гэтая калатэча, будзе i ў яе шчасце.

Аляксандр адагнаў непатрэбшчыну думак. Цяпер было не да ix. Цягнік падыходзіў да Рэчыцы. Салавей лічыў, што мяцежнікі яшчэ тут, i загадаў салдатам падрыхтавацца да бою. За імі ішоў эшалон з бранскімі i смаленскімі атрадамі. Бронецягнік расчышчаў дарогу.

Але стракапытаўцаў на станцыі не было, не было ix i ў горадзе. Чыгуначнікі раеказалі, што паўгадзіны назад на Васілевічы адышло дзевяць эшалонаў з мяцежнікамі. Было ясна, што цяпер яны шукаюць ратунку: будуць спрабаваць прабіцца на поўдзень да Пятлюры, а каму не ўдасца, разбрыдуцца па лесе, пачнуць рабаваць вёскі, граміць воласці, нападаць на актывістаў. Трэба спяшацца, каб перахапіць мяцежнікаў, не даць ім прарвацца ў лясы. Але i ехаць на поўную хуткасць небяспечна: можна наскочыць на разабраныя рэйкі або на завалы на дарозе.

Паказаўся мост цераз нешырокую рэчку Ведрыч. Толькі праскочыць яго, i — Васілевічы. Але каля моста стаіць чалавек i махае шапкаю. Бронецягнік спыніўся. Салавей разам з машыністам пабеглі насустрач барадатаму чыгуначніку.

— Мост падпалілі зладзюгі, каб ім пуста было. Мы тут збольшага атушылі. Так што самі глядзіце, ці вытрымае.

Салавей з машыністам узышлі на абгарэлы насціл. Канцы прысыпаных вільготным пяском шпалаў яшчэ дыміліся, але пачарнелыя зверху палі стаялі моцна.

— Паціху праедзем,— сказаў машыніст i барзджэй пабег да паравоза.

Калі праз мост перапоўз апошні эшалон, чырвонаармейцы з кулямётамі i вінтоўкамі пачалі выскокваць з вагонаў. Яны нацянькі абыходзілі Васілевічы з тылу, a бронецягнік адразу рвануўся да станцыі, забітай мяцежнікамі. Па варожых вагонах секанулі кулямётныя чэргі, грымнула невялічкая гармата. Стракапытаўцы паспрабавалі адстрэльвацца. Большаець жа з ix адыходзілі i адпаўзалі к лесу, хаваліся ў нізкарослым алешніку. Як толькі яны адарваліся ад прыцэльнага агню бронецягніка i паспрабавалі прарвацца ў густы хвойнік, ix сустрэлі вінтовачныя залпы, засакатаў кулямёт. Мяцежнікі падалі, скошаныя кулямі, жывыя прыпадалі да зямлі i адпаўзалі назад у кусты. Хтосьці спрабаваў адстрэльвацца, але стрэлы былі выпадковыя i несуладныя. Нарэшце з алешніку вытыркнуўся разадраны рукаў, прывязаны на доўгую палку,— белы сцяг. Агонь сунімаўся. Стракапытаўцы кідалі зброю i вылазілі з кустоў з паднятымі ўгору рукамі. Многія падалі на калені, енчылі i прасілі літасці.