Сяргей Грахоўскі - Дзве аповесці

У пакоі ўжо былі начальнік гарадской ЧК Найман, начальнік міліцыі Сянкевіч i члены рэўкома.

— Вось i камандзір атрада ёсць,— убачыўшы Салаўя, сказаў Серабракоў i падаў яму тэлеграму з Гомеля. Той прабег яе вачыма i хацеў нешта запытаць.

— Больш нічога не ведаем. Якія сілы ў мяцежнікаў, хто ix узначаліў, што адбываецца ў горадзе, пакуль што дазнацца не ўдалося. Сувязі няма. Адбярыце чалавек дзвесце пяцьдзесят самых надзейных байцоў. Да вас далучацца добраахвотнікі з гарадской i чыгуначнай Чэка, з міліцыі i першага батальёна. Таварыш Малаковіч выязджае разам з вамі i ўзначаліць Жлобінскі баявы ўчастак. Туды паехалі курсанты Магілёўскай школы чырвоных камандзіраў.

— Бярыце самых свядомых i надзейных чырвонаармейцаў, бо контррэвалюцыйныя галаварэзы не скугіяцца на абяцанні, выстаўляюць самыя прынадныя праграмы, абы толькі перацягнуць да сябе няўстойлівыя элементы,— тлумачыў Равінскі.— Каля Оўруча на Мазыр спрабуюць прарвацца пятлюраўцы. Ix павінны былі стрымліваць байцы тульскай брыгады, а яны чамусьці апынуліся ў Гомелі i паднялі мяцеж. Hi ў якім разе нельга адкрыць дарогу пятлюраўскім бандам на Гомель. Тут вырашае лес кожная гадзіна. Рыхтуйце байцоў i зброю. Чым хутчэй, тым лепш.

Салавей уважліва слухаў старшыню павятовага рэўкома, a ў думках перабіраў ужо, каго ўзяць са свайго батальёна. Людзі ў яго былі розныя: i латышы, i венгры, некалысі немцаў прыбілася, былі i палякі, а больш свае, тутэйшыя, i рудабельскіх нямала — Анупрэй Драпеза, Дзям'ян Пархімовіч, Ціт Тоўсцік, Фама Кабернік. На ix, як на самога сябе, можна спадзявацца.

Да Салаўя падышоў Малаковіч.

— Паднімай, Ляксандра, сваіх. Бярыце болей патрона ў, гранаты, кулямёт i на першы час — харчы. А я на станцыю прывяду табе падмацаванне. Прыедзем на месца, там разбяромся, што рабіць i як дзейнічаць.

— Ну, я пайшоў.

Салавей крутнуўся праз левае плячо i ледзь утрымаўся, каб не казырнуць, ляпнуў стаптанымі абцасамі разбітых ботаў i знік за дзвярыма.

У вагоны грузіліся на світанні. Пад раніцу мокры снег падшэрх i пашарэў ад сажы i соцень салдацкіх ботаў. На адхонах чарнелі праталіны, з-пад сітаватага снегу тырчала леташняе бадылле, неба было цёмна-ліловае i халоднае. На пуцях стаялі разбітыя таварныя вагоны з аблезлымі нямецкімі надпісамі. У «галаве» састава сіпеў i пыхкаў прысадзісты паравоз з доўгім, як халява, комінам. З яго валіў густы чорны дым — дровы, відаць, былі сырыя, i гэта вельмі непакоіла Салаўя.

— Колькі мы будзем, Пракопе, на такой клячы цягнуцца да Гомеля?— запытаў ён у Малаковіча.

— У Жлобіне памяняем паравоз. Ты пастаў у помач качагару пару хлопцаў. Няхай шуруюць i глядзяць, каб машыніст жвавей варушыўся.

У вагоны апошнія селі камандзіры. Паравоз сіпата загуў, зачухкаў, напяўся, зарыпелі старыя разгайданыя «цялятнікі» i павольна пакаціліся па рэйках, мінаючы Цялушку, Чырвоны Бераг i Малевічы.

Эшалоны з магілёўскімі курсантамі i добраахвотнікамі з Рагачова ўжо стаялі ў Жлобіне i чакалі адпраўкі на Гомель. Камандзіры сабраліся да каменданта баявога ўчастка Пракопа Малаковіча.

Разам з начальнікам школы ўвайшоў чалавек у скураной куртды, падпяразанай патранташом. Яму ўдалося прарвацца з Гомеля, каб далажыць губкому партыі, што адбылося ў ix горадзе. Ён паспешліва расказваў камандзірам:

— Васемнаццатага сакавіка шэсцьдзесят сёмы i шэсцьдзесят восьмы палкі другой Тульская брыгады выступілі пад Оўруч на Пятлюраўскі фронт. У палках прытаілася шмат белых афіцэраў. Салдацкі паёк i так слабы, а яны яшчэ знарок яго кожны дзень уразалі. ІПапталі салдатам, што ў Чырвонай Арміі ix чакае галодная смерць, што Калчак, Дзянікін i Пятлюра не сёння-заўтра задушаць Савецкую ўладу i перавешаюць усіх камуністаў. Заклікалі кідаць фронт i вяртацца дадому, на цёплую печ. Начальнікам гаспадарчай часткі палка быў царскі афіцзр Стракапытаў. Ён i пасадзіў чырвонаармейцаў на галодную норму. A камандзір палка Мачыгін падбухторваў самых адсталых салдат, каб арыштаваць камандзіра брыгады Ільінскага i камісара Сундукова i выдаць ix Пятлюру, a самім кідаць фронт i ехаць у Тулу. Узбунтаваўшыся, пятнаццаты батальёи захапіў цягнік i пачаў мітынгаваць у іншых палках. I там знайшліся белыя афіцэры. Эталоны мяцежнікаў прыбывалі на станцыю Гомель-Палескі; да ix далучылася чацвёртая брыгада асобнага артылерыйскага дывізіёна. На фронце з камбрыгам засталося чалавек дзвесце верных рэвалюцыі чырвонаармейцаў i бронецягнік. Яны i стрымліваюць наступ пятлюраўцаў. A мяцежнікі захапілі вакзал, пачалі арыштоўваць камуністаў, здымаць нашы пасты i патрабаваць, каб ix адправілі ў Тулу.