Генрых Далідовіч - На новы парог

— Ну і дурны ж! — таўханула ў бок локцем.— І не думай, што я дурная, што буду дзецьмі абсыпацца! Яшчэ адно, самае вялікае, два нараджу — і хваціць. Як і ў горадзе...

— Вот не ва ўсім трэба раўняцца на горад.

— Гавары гэта некаму,— перапыніла,— але толькі не мне...

— Ды не плач ты гэтак, а скажы: дзе табе баліць? — запытала Стэфусіха, седзячы на краі ложка і мацаючы жывот самага меншага Гэльчынага сына, Юзіка.— Тут баліць?

— Баліць,— з плачам адказаў хлопчык.

— А тут?

— І тут баліць.

— Мусіць, трэба, цётачка, бегчы да Бліна, папрасіць каня ды везці дзіця ў Дзераўную, у бальніцу,— сашчапіла рукі Гэлька. Моршчылася, нібы намагаючыся забраць сынаў боль сабе. Абы яму было добра.— Гэта ж так раптоўна схваціла.

— Лобік, скроні не гарачыя — палу няма,— сказала, супакойваючы, Стэфусіха.— Дык і нічога страшнага няма. Так нешта. Можа, што і з'еў благое.

— Усё ж еў, што і заўсёды ядзім. Усё варанае, чыстае.

— Ваду з рэчкі піў? — запытала Стэфусіха, усё мацаючы і мацаючы Юзікаў вузкі і худаваты жывот.

— Не-э.

— Грыбэ ці ягады дзікія ў рот браў?

— Не-э,— моршчыўся, енчыў малы.

— З зялёнай садавіны што еў?

Малы з хвіліну заціх, з асцярогаю, а то і са спалохам зірнуў на маці. Прамаўчаў, а потым зноў зморшчыўся, заплюшчыў вочы і застагнаў.

— Не выцерпеў, яблычкаў пакаштаваў?— усё дапытвалася Стэфусіха.

— Не-э.

— Слівак зялёных?

Малы адплюшчыў вочы, зірнуў на ўсіх з віною.

— Ну, з'еў хоць з адну сліўку? — усміхнулася Стэфусіха.

— Адну толькі...

— Не адну, а многа з'еў,— падказала сястра, Стася. Яна сядзела паблізу, абапёршыся падбародкам на біла жалезнага ложка.

— Не многа...— апраўдваўся Юзік.

— Ну вот і ўся хвароба...— усміхнулася Стэфусіха.— Пабаліць ды пройдзе само па сабе. Няможна ж многа есці зялёнага. Ды і саспелага тэж. Усё трэба ў меру есці. Давай, Гэлька, яму паболей вады. Няхай п'е — дык і аціхне боль.

Гэлька — крыху паспакайнелая — хутка пайшла ў парог хаты, узяла вялікі кубак, зачарпнула вады з вядра — вядро вісела на кручку доўгага дрота. Прынесла. Падала сыну. Той падняўся, абліваючы падбародак, шыю, пачаў піць. Выпіў усё.

— І яшчэ давай,— сказала Стэфусіха,— хай яшчэ пап'е.

— Я больш не хачу.

— Калі хацеў грызці зялёныя слівы, дык цяпер пі ваду. А то замучыць жывот.

Вось так папікнула і адышлася. Села каля стала. Каля яго сядзеў самы большы Гэльчын сын, Казік. Ужо ладны падлетак. Гэтакі файны, як і маці. Чытаў кнігу.

— Не сляпі, сын, вочы,— напаіўшы хворага, цяпер ужо і на яго, старэйшага, зірнула Гэлька.— Цёмна ж ужо. Запалі хоць лямпу,— і, павярнуўшыся да госці, дадала: — Я і не ведаю: добра гэта ці не? Чытае і чытае! І пры святле, і ўпоцемку. Абы ўбачыў кніжку, дык хваціць і не адарвеш... Гэта ўжо ведае Гаптар стары, дык, калі ні едзе ў горад, заўсёды кніжку яму якую прывозіць. І цяпер прывёз.

— Што ж тут благога? — як задзівілася Стэфусіха.— Мае ахвоту, дык няхай чытае. Вучаны ж будзе. Як і Гаптароў Гіполь...

— Дык не ўпоцемку ж чытаць. Так змоладу вочы папсуе,— прамовіла Гэлька, падняла галаву і з дакорам зірнула на электрычную лямпачку, што — запыленая, абпэцканая мухамі — бездапаможна звісала са столі. Потым зірнула на меншага сына: той ацішэў. Падышла, села насупраць госці.

— Да якой клясы твой большы пойдзе? — запытала Стэфусіха.

— Да шостай,— адказала Гэлька.— Дзеўка — да трэцяй, а гэты хворы налета пойдзе ў школу.— Зноў павярнулася да старэйшага, да Казіка: — Ідзіце ўжо спаць, дзеці. Набегаліся ж за дзень, нарабіліся...

«Добрыя яшчэ ў мяне дзеці, няма чаго богу грашыць,— падумала Гэлька.— Казік, лічы, ужо гаспадар. І карове есці дасць, і напоіць, і дровы падзяўбае, і каня запражэ, пабарануе, касіць ды араць вучыцца... І меншыя памагаюць. Грады, соткі полюць, подсціл карове прыносяць, кожны год сабе ягадамі, плывуном, грыбамі на кніжкі ды на апраткі, абутак самі заробяць... І, дзякуй богу, ніколі не бывае, каб у хаце вывелася капейка... Хоць сотня якая, але ест... Заўсёды маю за што хлеб, цукар, соль купіць...»

— Становяцца на ногі і твае дзеці,— прамовіла Стэфусіха, паківала галавою, гледзячы, як укладваюцца малыя, а потым палаяшла падбародак на кулакі, што былі на верху кіёчка.— Кончаць школу — і пойдуць сваімі сцежкамі. Тое далей вучыцца, тое ў войска... А ты адна застанешся... Пастарэеш — і будзеш дажываць сваё адна, як і мы ўсе, старыя бабы.

Гэлька замаўчала. Ды што сказаць? Яна ж не вінаватая, што аўдавела гэтакая маладая. Жыў бы яе Сцяпан, дык, можа, і яшчэ былі б у іх дзеці...