Аляксей Карпюк - Вершалінскі рай

— Нядаўно ў Плянтах, здаецца, і хмар не было, а смальнуло Косці Лавіцкаму ў гумно! — падхапіў іншы дзядзька.— Косця і да царквы легулярне хадзіў і такі зважлівы — дзіця табе не пакрыўдзіць, а сабака яго ўсю зіму ў хляве жыве!..

Давідзюк абвёў вачыма прысутных, пашукаў памочнікаў. Не, чакалі, што скажа ён.

— Бо ў Лавіцкіх ля хутара балота. У балотнай вадзе жалеза много — калісь нават руду з яе варылі. У жалезе — магніт, а магніт прыцягвае перуны!

Мужыкі заклапочана маўчалі. Было відаць, што такое тлумачэнне іх не здавальняла.

— Ляксандар, то няхай білі б у вербы над рэчкай, а то — у будыніну на сушы! — запярэчыў нейкі дзядзька ўслых.

— Але, праўда! — падтрымалі апаненты хорам.

— Дзело гаворыць Ляксандар нам,— зноў пачаў разважаць Альяш.— Пярун — той жа самы магніт! Плянты стаяць на поўнач ад балота, і стрэлка магніта цягне на поўнач, ну? — з пытаннем абвёў стары ўсіх вачыма, ці дайшло да людзей яго тлумачэнне.— Таму і стрэліло туды, а як жа!..

У царкве запанавала поўная пашаны цішыня. Стала выразна чуваць, як дзесьці ў глыбіні залы, дзе панаваў сонны густы змрок, нейкі чалавек усхрапнуў, але ж адразу і прачнуўся ды перапалохана выгукнуў:

— Што?.. Дзе?.. Га?..

Ніхто гэтага і не заўважыў. Украінцы ўсё так жа бяздумна елі вачыма свайго бога. Астатнія мужыкі ўражана ківалі галовамі і бытта адзін аднаму казалі: «Це хале-ера! Недарма Альяш служыў калісь дзеншчыком у афіцэра, трымаў у руках розныя компасы, магнітную справу, ніц не кажы, ве-едае, стары д'ябал!»

— Гэта верно, брацця і сёстры! — сціпла падсумаваў словы прарока Давідзюк.

Адчуваючы, што трэба сказапь яшчэ нешта, і сказаць — надта важнае ды значнае, каб на гэтым скончыць сёння вечар, Альяш закрычаў:

— Перуны — знак гневу божаго!.. У Грыбоўшчыне танцы кожную суботу завялі — збяруцца, і дзеўкі трасуць цыцкамі!.. А свістуны пабяруць папяросы ў зубы ды валэндаюццо па вуліцы, лынды б'юць!.. Яшчэ завялі сабе моду — не святыя кніжкі чытаць, а — пра любоў ды распусту ўсё, хто крыху вучаны!.. Хібо гэто да дабра давядзе?!. Каго ты хочаш ашукаць, бо-ога?!. Унь як перад бурай баляць зубы ці галава, як у баку коле! А перад дажджом як табе косці ломіць?!. А калі мокры снег пачне ляпіць?.. Падзявацца няма куды!..

— Святыя словы кажа айцец Ілья,— паспяшаўся яму дапамагчы Давідзюк.— Прырода — адзіная, і ў ёй усё адно з адным звязано, брацця і сёстры, дзякуй табе, госпадзі, за мудрасць тваю безгранічную! — Апостал памаліўся на ікону спасіцеля.— Айцец Ілья хацеў сказаць, што праз прыроду і мы цесно звязаны з госпадам богам, праз яе ўсявышні нас карае і мілуе!.. Ну і што, калі твой хлеў згарэў, хоць і не ты, а — я грашыў, якая розніца?.. Богаві няма калі разбірацца ў зямной драбязе, і ён не камендант крынкаўскаго пастарунка — Клявітар,— каб чуць што, біць вінавайцу гумай па галаве!.. Мы, людзі,— зярняткі з адной макаўкі, нязначныя і маленькія пясчынкі з адзінага вялікага чалавечаго цела, амін.

— Амін! — пачціва і з пашанай да мудрасці прапаведніка праказаў хор.

— Амант! — сказала Хімка.

— А цяпер, брацця і сёстры, давайце перад сном скажам па тры разы «Ойчэ наш» і «Верую»,. Для чаго нам гэто трэбо? Для таго, каб доўгай і шчырай малітвай разагрэць нашыя халодныя, зачарсцвелыя ў штодзённай суяце сэрцы! Астылыя ў будзённай мітусні душы нашыя інакш не змогуць пранікнуцца любоўю і цёплай верай у госпада бога, у сне не знойдуць яго!

Акрылены апостал упаў на калені ды пачаў чытаць малітву. Па яго прыкладу зашапталі ўсе астатнія.

— Амін! — як заўсёды, першым узняўся Альяш.— Хадзем, бо царкву буду закрываць.

— Амін! — устаючы з каленяў, пачціва сказалі мужыкі хорам, і ад руху паветра неспакойна замільгацелі свечкі.

— Амант! — апошняй прашаптала Хімка. Перажагнаўшы-ся, цётка далікатна, як бы просячы прабачэння ў свечак, пачала на іх фукаць і напаўняць царкву мёртвай цемрай і лёгкім чадам.

А ў двухпавярховай гасцініцы — дзіўнай для глухой мясціны будыніне — жыццё ў гэты час цякло па-свойму.

Пакоі, усё памяшканне былі бітком набіты народам. Там, дзе пілі і елі, рабілі гэта па-біблійску — не сядзелі вакол стала, а — «возлежалі». У калідорах час ад часу чулася бегатыя, жаночы смех і хрыплы голас патэфона:

Tango Milango-o,

Tango moich marzeń i snów!..

Тэклю, якая прыйшла ў гасцініцу прыбіраць пакоі, не ў кожныя дзверы і пускалі. Адно прыроджаны такт, няпэўнае становішча ды неабходнасць жыць з усімі ў згодзе жанчыне не дазвалялі гаварыць пра ўсё, што бачыла, свайму Альяшу.