Аляксей Карпюк - Вершалінскі рай

— Мужчыны, я так думаю: ці не пераадзеты цар гэто? — выказаў здагадку адзін селянін, калі позняй ноччу мужчыны пакінулі Кавалёву хату.— З паўгода, пэўне, ужэ не чуваць, каб дзе-небудзь з'явіўсо на людзях! 8

Гаспадар спахапіўся:

— Упаўне можа быць! Сам прызнаўсо, што зваць Мікалаем Ляксандравічам!

— Фамілію, халера, я не надто разабраў, адно ўлавіў, што на «ры»!— дадаў солтыс.

— Мужчыны, от пабачыце, ён! — запэўніў ужо глыбока перакананы той мужык, хто першы выказаў здагадку.— Рыхтык такі на патрэтах, наглядзеўсо я на іх калісь досыць!.. А гасудары лю-у-бяць так пераапранацца, у народ ісці!.. Нядаўно і пад Бельскам так было! Прыйшоў у вёску, стаў жыць сабе на кватэры, простым шаўцом прыкінуўсо, абразы маляваў, а потым — бах! — царом аб'явіўсо! Сам чытаў у газеце!..

Анямелыя дзядзькі доўга маўчалі.

— От шчэ фокус выйдзе, калі та-ак!..— пачухаў патыліцу заклапочаны гаспадар.— Адно дзело прачытаць, як ён да каго зойдзе, а другое — калі да цябе!..

Суседзі пазайздросцілі:

— Завітаў на начлег такі госць, а ты спалохаўсо?!. Гасудары такіх потым абсыпаюць золатам!..

— Шчаслівыя вы з Лёдзяй, Валодзька, дальбо, шчаслівыя!.. На вас жа маліцца цяпер будуць!..

Барадача гаспадыня паклала ў бакоўцы на саломе спаць, а гэтым часам падзалукскія «манархісты» не заснулі ўсю ноч.

Мужчыны, як падабае сур'ёзным людзям, здагадку захацелі дакладна праверыць. У Царскім Сяле служыў гвардзеец з вёскі Валілы і цара ведаў не толькі з «патрэтаў». Ён стаяў ля дварца на варце, царская карэта і машына праязджалі каля яго кожны дзень.

Мужчыны паслалі ў Валілы фурманку.

...Барадач раніцой прачнуўся ад грукату шматлікіх ботаў за сцяной і замёр. Праз шчыліну ў пабеленых дошках ён са здзіўленнем разгледзеў, як з шапкамі ў руках на кухню ўвалілася гурба сялян. Дзядзькі апусціліся сярод курынага пер'я на калені ды шэптам спыталіся ў гаспадыні:

— Мікалай Ляксандравіч Раманаў ужэ ўсталі?

— Спяць шчэ! — з пашанай і гэтаксама шэптам адказалаім цётка.— Унь курыца на сняданне ім ужэ зварыласа, але не ведаю — будзіць ці хай шчэ крыху паспяць...

Мужыкі хвіліну думалі.

— Не чапай, Лёдзя, хай самі ўстануць,— разважыў старэйшы.— А твой Валодзька дзе?

— Пабег да солтыса відэлец пазычыць! — пачала апраўдвацца вінаватая кабеціна.— I мо якую шклянку ў яго дастане!.. Я каву ім закіпяціла, а ў хаце — адзін кубачак, і той патрэсканы!.. У солтыса то паліцыянты палуднуюць, то войта частуюць, і ўсё ё!..

Начлежніку здалося, што сніць.

Перад самай вайной па ўсёй імперыі ездзілі ўпаўнаважа-ныя і адбіралі басоў у Піцер, для Ісакійскага сабора, куды царская сям'я любіла прыходзіць на малебен. Багамолы з Брэста падказалі вярбоўшчыкам:

— У жабінскай царкве адзін хлапец так моцно раве, што голас яго, калі ён пусціць ноту, аж у морду б'е!

Гэтак Мікалай Рэгіс з глухой беларускай вёсачкі, якую людзі празвалі Жабінкай, апынуўся ў Ісакійскім саборы. Пасля рэвалюцыі ўладальнік незвычайнага баса з'явіўся ў Берштах ля Шчучына дыяканам.

Берштаўскі прыход даваў прыбытак някепскі, мясціна была бойкая, а бацюшка — памяркоўны, але ахвотнік да выпіўкі — новы дзячок — неўзабаве з-за гісторыі з бандытамі пасаду страціў.

Нейкі час Рэгіс бадзяўся па вёсках, перапісваў папам ноты і псалмы, пераплятаў кніжкі, рыхтаваў ім на зіму дровы, для папоўскага быдла і коней рэзаў сечку. Рэгіс нават даіў папоўскія каровы, покуль не падказалі яму пра вакантнае месца дыякана ў калодзежнай царкве пад Беластокам. Няштатны папоўскі парабак вырашыў паспрабаваць шчасця.

Так па дарозе ў Калодзежную і трапіў Рэгіс выпадкова на «манархістаў».

Падзалукцы Рэгіса далей не пусцілі. Хоць ён адкры-та царом сябе і не прызнаваў, але і не аднекваўся — усе наступныя дні да глыбокай ночы чалавек забаўляў мужыкоў пецярбургскімі байкамі.

Сяляне за гэты час Рэгіса адкармілі, абулі, з ног да галавы адзелі ва ўсё новае. На кашулі, пінжаку, на новым кажушку зялёнымі, сінімі і жоўтымі ніткамі падзалукскія бабы вышылі прыблудзе карону, царскі вензель з ініцыяламі «М. А. Р.». Так жа размалявалі камплект жаночай вопраткі, і, даруючы яго ганаравому госцю, солтыс заявіў:

— Гэто — вашай дочцы, аўгусцейшай князёўне — Таццяне Мікалаеўне Раманавай —- вялікай наследніцы рускаго прастола! 9

Тады мужыкі выслалі брычку дыванамі, пасадзілі ў яе дастойнага госця і з шыкам адправілі ў Грыбоўшчыну. Якой логікай кіраваліся пры гэтым падзалукцы, зразумець цяжка.