Аляксей Карпюк - Вершалінскі рай

Такі дзядзька таксама ішоў рыхтаваць фурманку ці пампаваў ровар, як у нас называлі веласіпед.

Гнаная прагай да новых уражанняў валіла туды і моладзь.

Уваходзіла, напрыклад, у Грыбоўшчыну кампанія юнакоў і дзяўчат і ўжо дзівілася з размовы бабак з-пад Наваградка. Цёткі вымаўлялі смешныя словы: няўжо», «нешта», а замест «са» казалі «ся»: «наелася», «напілася», «памылася»...

Іграла катрынка. Дзеці дудзелі ў гліняныя пеўнікі.

Квічалі і грызліся ашалелыя ад бяздзелля і мітусні коні...

На вочы юнакам трапіў жабрак з вялізнай бародаўкай на носе. Ён трымаў медную конаўку, выпіленую з масіўнай гільзы ад снарада, дробненька званіў па ёй пяціцалёвым цвіком і прытворна маліў:

— Падайце, падайце, Хрыста радзі, інваліду з Брусілаў-скаго прарыва! Не забывайце сына ацечаства, шматпакутнаго воіна!

Хлопцы кіўнулі на сваіх спадарожніц:

— Прасеце ў іх, дзеду. Яны багатыя, бо мы свае грошы даўно прапілі!

Барадаты абарванец, у якога ад укусаў сабак ніколі не зажывалі да каленяў ногі, уздыхнуў з прытворным шкадаваннем:

— Гэ, калі я быў молад, то меў і на дзевак голад, а пры старасці пры такой не грэбую ўжэ ніякой!

Хлопцы зарагаталі ды абкружылі жабрака з пытаннямі.

— Дзеду, а праўда, што жонка крынкаўскаго войта дала вам булку, а вы ёй каменем пабілі шыбу?

— Гэто, хлопчыкі, быў не камень, а — тая самая булка!

З вуснаў старога хітруна далей паліліся цэлыя каскады рыфмаваных вастрот — беларускіх і польскіх; на жаль, яны не да друку.

Чалавек з шышкай на носе неўзабаве спахапіўся:

— Ой, дзетачкі мае, ідзеце сабе, ідзеце, а то з-за вас тутака нічого не зараблю, старая мяне і на парог не пусціць!

Жабрак уздыхнуў, па-буслінаму падкурчыў нагу, напусціў на сябе павагу, забразгацеў меднай конаўкай ды закрычаў да баб ужо зусім у другім тоне:

— Баляць мае раны, сястрыцы міласэрныя! Ныюць раны вецерану з-пад Мукдэна, гвардзейцу яго емператарскаго высочаства, кавалеру георгіяўскіх крыжоў трох ступяней!.. Пад Сучанам я тры варожыя ланцугі адалеў: адзін напільнікам распілаваў, пад другі падлез, а трэці ланцуг пераскочыў!..

Хлопцы заржалі зноў.

— Бібліі, Бібліі амаль дарам! — зводдаль лямантаваў гандляр.— Сатана дрыжыць ад страху, убачыўшы, што «святое пісанне» танна так прадаю!..

На маладых наляцеў другі гандляр. Бязногі паляк трымаў на кіёчку сандалі і, трасучы пустой калашынай з кульцёй да калена, прадэкламаваў:

— Ludzie, ludzie, nie stójcie, tylko buty kupujcie, kto jeden raz spróbował, ten od razu dwa kupował. Jak na kołku powiesicie, 10 latek przenosicie!

Аўтаіранічная рэклама інваліда прыйшлася ўсім да сэрца.

— Пан, а дарам даеш? — спыталіся хлопцы.

— Już ten umarł dawno, kto dawał za darmo!

Побач гарланіў фокуснік:

— Amerykańska gra, za dolara — dwa! Ja mam ręce, imi kręcę. Ty masz gały żeby patrzały. Kto ma oczy z korka, ten dopłaca z worka. Śpiesz, bracie, bo jutro nie będzie!

А ля плота ў патайным куточку прымасцілася бабка Цярэніха — плянтаўская знахарка (калі ўсе лічылі, што нашага Валодзьку пакусаў шалёны сабака, ездзіла да яе «выпісваць хлеб» брату на лячэнне, вазіла ёй сала і мама).

Паралізаваная ніжэй пояса, абкладзеная цёплымі хусткамі, з сівымі вусікамі бабка пад плотам давала дзеўцы параду. Да знахаркі выстраілася чарга. Накрыўшы кліентку квяцістай шаляноўкай, Цярэніха пявуча свірчала па-кніжнаму маладой на вуха:

— Насі пры сабе мясо жарабяці — высушанае ў гаршку новум і ў пячы паліраванум, з якой толькі што хлеб вынялі! Да каго ні прыкладзеш — кахаць будзе! Добро мець пры сабе валасінкі з хваста воўчаго або пагрызеныя мурашкамі косці жабы. Толькі — правы бок, памятай, бо ад левага цябе любіць не будзе!.. I глядзі, дзетка, не дай засвяціць месяцу сваю кашульку!..

— Што вы, цё-отачку, хібо я дурная, сама не ведаю! — ад хвалявання дзеўка ўся аж дрыжала.— Як сонцо заходзіць, бялізну забіраем дамоў, мама мяне так і пруць за ёй!

З натоўпу, што запрудзіў шчыльна цвінтар, выскачылі дзве сястры Несцяровіч з Гаркавіч і ўпалі пад плот. Яны, знямоглыя, абнялі штыкеціны і калаціліся, нібы ад плачу.

— Будзе вам, ну! — прыбегшы за імі, пачала лупцаваць дзяўчат па плячах старэйшая сястра.— Сціхніце, Люба, Зінка, ну! Смешачкі сабе тут знайшлі!

Пару мінут таму назад гаркавічанкі ўшчаміліся ў самую гушчу багамолак. Чакалі ўсе прарока. Бывалая беластоцкая служанка, старэйшая з сясцёр — Жэнька — заўважыла сваім:

— Калісь у Ерусаліме ішоў Хрыстос да храма, убачыў гандляроў, узяў пугу і прапёр іх, а першасвяшчэннікам заявіў: «Богу патрэбны добрыя справы і помыслы, а не грошы!» А колькі тут сабраласо розных гандляроў, але іх штосьці не праганяе ніхто!