— Так у каня называецца маленькі сынок ці дачка. I каровы травы не нюхаюць, а — скубуць. Абедаюць якраз.
— А-а!..— задумаўся на хвіліну малы.
Кабета са мной пераглянулася ды пакачала галавой. Праз хвіліну загаварыла:
— Што значыць жыць у вялікім горадзе!.. Над вёскай нашай убачыў бусла. Кажа: «Баба, унь белая птушка ляціць і крыллямі больш не махае! Бензін у яе выйшаў, праўда?» А наогул хлопчык кемлівы... Ой, мы ж цэлую ноч трасліся на перакладных да Оршы!.. Мішка, табе трэ паспаць! Кладзіся, давай!
— А-ай, баба Лю-уба!..
Як малы ні ўпіраўся, кірпатая старая ўціснула ўнука за сябе пад сценку, ухутала коўдрай, і ён адразу заснуў. Мяне ўжо лічыла сваім. Паступова выклала сваю гісторыю. Была б яна, мабыць, банальнай, калі б не біяграфія жанчыны, і таму здалася яшчэ больш сумнай.
Выяўляецца, з кабетай мы амаль аднагодкі.
2.
У вайну яна трапіла ў вайсковы шпіталь. Працавітую, сумленную няньку заўважыў маёр разведкі. Выпісаўшыся з лячэння, вайсковы выклікаў дзяўчыну да сябе, прапанаваў схадзіць за лінію фронту.
«Табе зусім лёгка ўцерціся да іх у давер! — пераконваў.— Скажы — раскулачылі. Гітлераўцы схопяць, і ты сачыняй, што ў галаву прыйдзе!..»
Любу шэсць разоў перакідвалі цераз нейтральную паласу, столькі ж разоў яна прыносіла з нямецкага тылу звесткі. На сёмы — трапіла ў лапы гестапа. Яе моцна скатавалі ды прысудзілі — павесіць. Нехта пераблытаў прозвішчы. Да шыбеніцы павялі ахвяру другую, а Люба трапіла ў канцлагер Колдычава. Пасля вызвалення не стала шукаць часці са знаёмым маёрам. Не хвалілася і франтавымі прыгодамі — працавала на будоўлях.
Ад мімалётнай сустрэчы ў рабочым інтэрнаце нарадзіла Зою. Як толькі могуць рабіць простыя жанчыны, якія перажылі нястачу, маці выкладвала сябе, затое дачка расла сытай, бы лялька. Не панюхаўшы бяды, Зоя вывучылася на таваразнаўцу.
Жанчына нават не згледзілася, калі ў дачкі з'явіўся прыгажун-муж ды маленькі сын — Міша. Не было ім дзе жыць. Люба толькі цяпер пашукала былога маёра — вядомага дзяржаўнага дзеяча — і той пастараўся, каб заслугі адважнай разведчыцы былі адзначапыя, хоць і са спазненнем. Яна атрымала ў горадзе кватэру, перадала яе дзецям, а сама адправілася на вёску дажываць у бацькавай хаце.
Прайшоў год, другі і выйшла наверх: зяць — махляр і жулік. Наведваючы ўнука, Люба з жахам заўважыла — і дачка прыходзіць дамоў п'яная, а то некуды знікае, пакідаючы малога на чужых.
Неўзабаве зяця і Зою арыштавалі — абкрадвалі гарадскія кватэры.
Атрымаўшы страшную вестку, Люба прыехала ў горад. У дзіцячым прыёмніку выпрасіла ўнука, прывезла ў бацькаву хату. У хвіліну адчаю пацягнула яе за язык падзяліцца бядой з суседзямі, а тыя адразу палезлі да Мішы з роспытамі, іхнія дзеці пачалі малога ўсяляк абзываць...
Тады Люба і вырашыла...
Пад Гродна жыла сяброўка з часоў вайны. Прадаўшы хату, жанчына ехала да адзінокай пенсіянеркі. Маўляў, на новым месцы сумнай гісторыі не ведаюць, малога траўміраваць перастануць, і той пра ўсё забудзе.
3.
У Маладзечна да нас у купэ падсеў нейкі мужык з жонкай. Абое вясёлыя, бесклапотныя — бытта ехалі з вяселля. Уладкаваўшыся адно на ніжняй, другое на верхняй полцы, пачалі да малога падлізвацца:
— Ой, які харошы хлопчык, глядзі!..
— Ды які ўжо вялі-ікі!..
— Як жа яго заву-уць?
— Гэта хто — баба твая?
— А ты яе любіш?
Малыя выдатна адчуваюць, калі звяртаешся да іх ад няма чаго рабіць.
Міша спакойна разглядаў здзяцінелага дзядзю і цёцю ды з адказам не спяшаўся. А яго баба Люба насцярожылася зноў. Падпёршы мясістымі кулакамі тоўстыя клубы ў лыжным касцюме з начосам, кірпатая жанчына ўставілася на надакучлівых суседзяў ды з суровай пагрозай чакала. У яе шэрых вачах палала ўжо столькі злосці, што я падумаў — за лёс унука покуль што непакоіцца патрэбы няма.
Нічога не заўважаючы, бесклапотныя балбатуны выкладвалі рэшткі свайго ўбогага рэпертуару:
— Хлопчык, а дзе твой тата з мамай?
— Хто яны ў цябе?
— Куды ты едзеш, а?
— Ну, чаго маўчыш?
— Кажы, цукерачку дамо!
На гэтым пытанні ў іх вычарпаліся. Абое з чаканнем уставіліся на малога. I Міша ім адказаў:
— Мы едзем з бабай Любай да цёці Ніны — баба з ёй фашыстаў біла. Мой тата і мама — зладзеі. Яны сядзяць у турме, бо кралі, а красці — нельга. Будуць сядзець у турме пяць гадоў.
У мужыка і жонкі адразу адвіслі ніжнія сківіцы.
Старая толькі гэтага і чакала. Яна з нейкай святой мсцівасцю кінула ім:
— Ну, больш пытацца будзеце?
Читать дальше