Аляксей Карпюк - Партрэт

Олю з букетам чаета бачу я на плошчы, ля помніка. Дзяўчына стаіць там, а вочы — поўныя мараў і чакання — кагосьці ўпарта ды з сумам выглядаюць. Каля яе снуюць туды-сюды заклапочаныя людзі, шмыгаюць машыны, але дзяўчына рытм вуліцы ўспрымае, мабыць, толькі падсвядома — у галаве яе зусім нешта іншае. Што ж, Оля мае дваццаць чатыры гады і тут, відаць, з кімсьці сустракаецца.

Сёння праходзіў ля помніка, ненарокам яе крануў, аднак мая знаёмая такой дробязі нават не заўважыла. Я пашкадаваў Олю будзіць сваім прывітаннем і пакрочыў далей.

Мінуў я плошчу ды раптам спахапіўся.

Божа мілы! Оля ля помніка зусім нікога не чакае! Гэта ў яе як бы гульня такая!!!

Зрабіўшы сабе такое адкрыццё, пачынаю ўспамінаць аналагічныя выпадкі.

Вядомая мне маладзіца раптам ні з таго ні з сяго апранула жалобнае адзенне ды некалькі дзён хадзіла ў ім засмучоная па горадзе, выстаўляючы напаказ цераз сетачку тоненькай, як павуцінка, жалобнай матэрыі пульхныя рукі ды шыю, якія — нічога не скажаш — на чорным фоне тканіны надта ж прывабна ружавелі.

Студэнтка В. прыдумала раптам, што ў яе зламаная рука, і доўгі час прымала спачуванні сябровак і хлопцаў.

А старая гандлярка?!.

Бабку гэтую на рынку я стаў заўважаць нядаўна. Яна тырчыць за прылаўкам у самай гушчы гандлярак ды кожны раз на тым самым месцы. Побач бойка прадаюць грушы, яблыкі, цыбулю, памідоры і агуркі. Перад старой жа заўсёды ляжыць некалькі тых самых торбачак з насеннем буракоў, стаіць вышчарблены кубачак з макам ды ў стограмовым слоіку з—пад гарчыцы віднеюцца конскія бабы.

Бабка сядзіць на рынку дзень у дзень, дазваляючы сабе адар-вацца ад прылаўка толькі на пяць хвілін у абед. Папалуднаваўшы жытнім мякішам з яблыкам, напамадзіўшы залізаныя пры ежы вусны, расчырванелая ад базарнага гвалту старая з дзелавітасцю мільянершы бярэцца перабіраць сваё багацце — раскладвае зашмальцаваныя мяшэчкі, так і гэтак расстаўляе слоік, а праз хвіліну зноў з прафесійнай спагадлівасцю выглядае пакупнікоў.

Насенне бабка прадае па дзесяць капеек за чайную лыжачку, конскія бабы — па капейцы за штуку, а ўсяго ў яе багацця — на два-тры рублі. Я назіраў за ёй дзён сем і ні разу не бачыў, каб да яе хто падышоў. Цяпер — жнівень, у канцы лета каму патрэбен такі тавар?! З жаласці да старой я не раз патыкаўся даць ёй траяк, забраць торбачкі са слоікам ды адправіць старую дамоў, але ў апошнюю мінуту мяне заўсёды нешта стрымлівае.

Аднойчы я трапіў на рынак, калі яго замыкалі. У натоўпе гандлярак тэпала і мая знаёмая. Ішла яна згорбленая, ледзь перастаўляючы ногі. Аднак бабулін твар свяціўся здаволенай стомай — дакладна, як у суседкі, якая прадала некалькі мяхоў гуркоў ды валакла пузатую торбу з памятымі рублёўкамі.

— А няхай на яго, як намардавалася, як задурылі сёння мне галаву! — паскардзілася ёй бабуля.

Суседка з пузатай торбай ва ўме рабіла якраз нейкі падлік і толькі нешта буркнула.

Менавіта разгадка Олінага выстойвання каля помніка навяла мяне на думку, чаму я не закупіў тады ў бабулі мяшэчкі, не адправіў старую дадому.

Раптам я спахапіўся: выседжванне за прылаўкам старой — галоўная нітачка, якая звязвае жанчыну з жыццём. Уяўная мэта прымушае бабулю рана ўставаць, старанна завязваць на патыліцы сівыя і жорсткія валасы ў вузел, маляваць старэчыя вусны, упарта не заўважаць спагадліва-насмешлівых позіркаў суседак і, засцярожліва трымаючы перад сабой абшарпаную сумку, прадзірацца скрозь натоўп у аўтобусах, а потым — адстойваць сваё месца на рынку...

Здарылася гэта неўзабаве пасля вайны.

Са студэнтамі Гродзенскага педінстытута заехаў я ў такі самы інстытут суседняй рэспублікі. Пачалася праграма афіцыйнай сустрэчы гродзенцаў і гаспадароў. У актавай зале за стол на ўзвышэнні сеў іхні рэктар — мажны стары з бліскучай лысінай. Я сяджу паміж дзвюма мясцовымі студэнткамі ў першым радзе, перада мной — прэзідыум і ногі ў рознакаліберным абутку. Слухаем выступленні.

За плячыма ў мяне пырснула Люся Крэнь, наша танцорка і рагатуха.

«Чаго гэта яна?» — насцярожана кідаю позірк у той бок, куды Люся паказвае сяброўкам.

Божа мілы! У рэктара адна калашына закасаная амаль да калена! Рызінка абхоплівае худую лытку і трымае шкарпэтку. У разрэзе кальсонаў жаўцее трохкутнік валасатай нагі.

Ідзе прамова за прамовай, усёй зале відаць у прэзідыуме нага з закасанай калашыной, але больш ніхто не смяецца. У маіх суседак каменныя твары.