Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

Сахарыха ўздыхнула з зайздрасцю:

— Якая ты, Хімачко, шчаслівая!.. А так табе было цяжко, так трудно, так ты тут кукавала, і так мы цябе шкадавалі ўсе — аж страх і ўспомніць!

Хімка згадзілася:

— Было! Праўду людзі гавораць, што, пазачыняўшы ўсенькія дзверы, усявышні хоць вакенцо для ратунку чалавеку пакіне!

Альяш прагнаў манахаў, і тыя вярнуцца пабаяліся. Бацюшку з Вострава, важнаму архірэю і чыноўнікам Гродзенскай кансісторыі паказаў фігу, і гэтыя паны нічога яму не змаглі зрабіць...

Такія звесткі зноў разварушылі сялян, і псіхоз вакол Альяша як бы атрымаў другое дыханне. Цяпер яшчэ больш магутныя патокі жанчын ды мужыкоў хлынулі пехатою, на каленях, фурманкамі ды веласіпедамі па незлічоных дарогах і дарожках Заходняй Беларусі ў Грыбава. Прыбыўшы пад цэркаўку, людзі падалі на калені і спявалі толькі што створаны Паўлам Бельскім новы гімн прароку:

«Ты, Ілья, наш святы страннік, табе слава і прывет! Ты вялікі Хрыста Йзбраннік, служыш богу многа лет! Людзі зблізку і здалёку к табе йдуць, йдуць і йдуць! Няма таго чалавека, які б не быў ужо тут! Наш начальнік у тройцы слаўны, усімі зрымы чалавек! Ты— тварэц усіх непасціжны — Альфа і Амега ў век!..»

Нядаўна з Пярэмышля прывезлі чатыры званы. Хоць браты Кавальскія грошы з Альяша здзерлі немалыя, але, праўда, адлілі іх на славу: з галасамі магутнымі, чыстымі ды звонкімі — мёртвага з магілы падымуць ды падбадзёраць!

Дзядзькі, якім давялося ўзбірацца на званіцу, з-за ляноты мо ніколі не шмаравалі свайго воза, але ложы грыбоўшчынскіх званоў старанна пэцкалі тавотам, а метал з сярэдзіны і з пакатых бакоў выціралі рукавамі світак.

Калі ад вёсачкі аддзялялася цяпер шэрая фігурка самога Альяша, званары хапалі вяроўкі і званы зычна, з вышыні царкоўных вежаў, з урачыстай узнёсласцю абвяшчалі акрузе:

— Ідзе-е!.. Вось ён! Вось ён! Вось ён!.. Згорбленая фігурка старога падыходзіла да цвінтара, і там пачынаўся тады вэрхал. Жанчыны з дзікім віскам кідаліся да Клімовіча, цалавалі яму світку, ногі і брудныя нагавіцы, якіх чалавек ніколі не мяняў і не чысціў.

— Бом!.. Цялям-цялям-цялям!.. Бом!.. Цялям-ця-лям-цялям!..— грамавым акордам дабаўляла эмоцый вялізнымі, як скляпы, горламі літая бронза з вышыні.

Дужыя целаахоўнікі браліся за рукі, бесцырымонна адціскалі ад прарока баб, рабілі ў людской згуртаванай масе праход.

— Чаго тут тырчыш, як жаробная кабыла? — крычалі адчайна, бы на пажары.— А ну, назад!

— Не вышчарай зубы, як на праданне, дай яму дарогу, не бачыш?!

Аднак наўмысная грубасць і сіла не заўсёды дапамагалі. Спраўнейшыя кабеціны кідаліся мужыкам пад рукі, разрывалі заслон і з ашалелым енкам ныралі на зямлю, выдзіралі травінкі і пясок, да якіх дакранулася нага святога. Іншыя дабычу выхоплівалі адна ў адной з рук, вырывалі адна адной валасы, драпалі твары. Дарагую каштоўнасць бабы завязвалі ў хусцінкі, каб занесці яе тым, хто застаўся дома.

Гэтым скарбам бабы потым пасыпалі куточкі сваёй халупы — каб прыйшло ў хату шчасце. Сыпалі на галоўкі дзетак — каб не ўраклі іх злыдні, былі паслухмяныя, не хварэлі і не мачыліся. Пясочкам гэтым пасыпалі нават мужанька, каб не запіваў і не ленаваўся.

Крапілі кароў, свіней, коней і цялятак — каб не браў іх паморак і не шкодзіла дрэннае паветра.

Пырскалі ім Тузікаў і Жучак, каб не шалелі...

Дзіўнымі бываюць выкрутасы чалавечай псіхікі.

Малая дзяўчынка папросіць цябе расказаць байку і з аднолькавым захапленнем будзе слухаць яе сем разоў, хоць ведае, маладая хітруня, што ўсё гэта выдумка. Псіхіка маладога парастка патрабуе запаўняць час гульнёй, нерэальным жыццём, а дзеці, якія пазбаўлены гэтага, вырастаюць непаўнацэннымі, духоўнымі калекамі, а часамі — злачынцамі.

Калі задумаешся над рытуалам, які разыгрывалі нашы непісьменныя сялянкі пры абнаўленні ікон, нараджэнні прарокаў, са святым пясочкам ды свянцонай вадзіцай, пачынае цябе падмываць здагадка — а мо жанчыны тыя былі не такімі ўжо і цёмнымі?! Са здзіўленнем знаходзіш у тых падзеях элементы гульні — нейкую затоеную магутную сілу духа.

То была якаясьці татальная праява духоўнай патрэбнасці, спосаб запаўнення вакуума і форма праяўлення адчаю душы збядаванага народа, які спрабаваў наіўнымі сродкамі выбрацца з маральнага прыгнёту.

То быў апокрыф нястрыманай фантазіі, трызненне людзей, якія трацілі надзею, аднак з апошняй сілы стараліся ўтрымаць яе хоць бы якім-небудзь чынам, бо іначай — што ж тады заставалася?