Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах

Глядзелі на самазванца адзін год, глядзелі другі...

Каб не апынуцца ў дурнях, не адбіць ад сябе веруючых, каб палажыць лапу на Альяшова багацце духавенства вырашыла дзейнічаць. Настаў дзень, і ў глухую вёсачку на шыкоўных лімузінах з Гродна пакаціў сам архірэй са світай — уладыка Антоній.

Архірэі, як вядома, для эфекту прымушаюць веруючых су-мысна сябе доўга чакаць. Але ў Антонія на гэты раз была такая пільная справа, і так ён да яе спяшаўся, што ў Грыбоўшчыне з'явіўся раней нават вызначанага часу і свайго амерыканскага «хрыстлера» з тонкімі, аблітымі белай фарбай спіцамі ўладыку давялося спыніць у бліжэйшым хвойнічку ды чакаць.

Сотні басаногіх падшыванцаў абкружылі машыны, якія яшчэ дыхалі перагрэтым маторам, вострым пахам бензіну — дзеці пажыралі сур'ёзнымі вачыма доўгавалосых папоў — не папоў, дзядоў — не дзядоў. — Па-ам! — пасігналіў ім архірэйскі шафёр. На хвіліну як бы памяняліся яны ролямі. З сур'ёзнасцю дарослых хлопчыкі ламанулі ў поле, а самавітыя барадачы па-дзіцячаму рассмяяліся. Нарэшце прыбыла дэлегацыя мужыкоў. Дастойны госць у адну руку ўзяў архірэйскі жэзл, у другую — сярэбраную дараносіцу, што вёз у падарунак новаму храму, і дазволіў сябе выняць з машыны. У свежых ад дзёгцю ботах, у раз на год адзяваных касцюмах, паголеныя і маладжавыя дзядзькі няўклюдна ўзялі ўладыку Антонія пад рукі і павялі на святы ўзгорак, дзе з напружанай цікавасцю чакаў іх людскі мурашнік — добрых тысяч дзесяць сялян на чале з Альяшом. Напярод архірэя забеглі падвучаныя нашай Хімкай малыя дзяўчынкі ў белым адзенні і пачалі ўсцілаць дарогу дарагому госцю пялёсткамі язміну.

Стаяла цудоўнае, як па заказу, надвор'е. Увесь дзень яшчэ быў наперадзе, прыпякаць толькі пачынала. У ласкавым небе — ні хмурынкі.

Да застылага ў напружанай цішыні натоўпу паволі рухалася працэсія. Малыя ў белых сукеначках з дзіцячай грацыяй апаражнялі кошычкі, шчодра сыпалі беленькі сняжок. На чале світы пратадзіяканаў і бацюшак, трымаючы дараносіцу і жэзл перад сабой, па пялёсткавай сцежачцы з урачыстай паважнасцю крочыў архірэй. Залаты роспіс вопраткі ўладыкі, цэлага сінкліта пасярэбраных сціхароў і рыз іскрылі на сонцы, нібы абсыпаныя брыльянтамі, а ўжо дараносіца гарэла агнём і сляпіла вочы.

Маўклівы натоўп пасярэдзіне раскалоўся. У гэтай шчыліне дужыя мужыкі ўзяліся за рукі, утварылі ланцуг, і архірэй увайшоў у людскі калідор. Кожны чалавек хацеў нешта бачыць — ён пнуўся як мог, таму па баках хвалявалася хісткае мора галоў. Ад нецярплівага трапятання незлічоных ног узняўся пазалочаны промнямі жоўты пыл і, нібы жывым німбам, ахінуў гэтую працэсію багацця, пышнага бляску, павагі і размаху.

Стыхійная маса напірала і нецярпліва гула, як вялізны пчаліны рой, які раптам пачаў раіцца і бзынчаць вакол маткі.

Ужо здавалася, спружынены ды агорнуты нестрыманай цікавасцю сялянскі трапяткі гурт перакуліць слабенькі ланцуг мужыкоў, захлісне, затопча архірэя і сатрэ яго світу, ды на падмогу прыйшла цётка Маруся — старога Русяля жонка. Хрысцінінай маці было ўжо гадоў з восемдзесят, але яна раптам зычным і ма-аджавым голасам зацягнула:

Досто-ойно е-есть, яко воі-ісціну-у...

Хрыеціна з сёстрамі, царкоўны хор і тысячы жанчын толькі чакалі сігналу,— падхапілі песню, і галасы іхнія зліліся ў магутны выбух:

Блажы-ыці ця, багаро-одзіцу!..

І просценькая мелодыя, адшліфаваная сотнямі пакален-няў такіх жа спевакоў, магія незразумелых і старажытных слоў захліснула людское мора.

О, сіла харавога спеву!.. Калі рэлігія — опіум народа, то опіуму гэтага найбольш таіцца ў царкоўнай песні!..

Мелодыя мацнела, дасягнула свайго максімальнага крэшчэндо, і ўжо здавалася, што яна запоўніла неабсяжны акіян глыбокага неба, дасягнула сонца, а ўдзельнікі ўрачыстасці не адчувалі нават пад сабой грунту. Поўныя надзеі і магутнай сілы, якая налівала іхнія душы, яны, даведзеныя да грані мроі і рэчаіенасці, нібы апынуліся ў перагрэтай ласкавымі і шчодрымі промнямі бязбрэжнай высі.

Архірэй ужо без перашкод увайшоў у перапоўненую прахалодай і церпкім пахам бярозавага ліста царкву, прыклаўся вуснамі да Альяшовай іконкі — маці божай з Чэнстаховы, не падаючы і выгляду, што яна каталіцкая. З блюда ўладыка павольнымі рухамі ўзяў крыж, а ў гэты момант бацюшка з Вострава, айцец Якаў, накінуў на яго ліловую мантыю, ды епіскап прыступіў да службы.

Неўзабаве два дзесяткі бацюшак у раззалочаных рызах на чале з архірэем, як належыць, учынілі таінства. Яны гэтак жа ўрачыста, прыгожа, без запіккі, зладжана — нібы ўсім спектак-лем зверху кіраваў нявідны дырыжор — адспявалі, адмаліліся, паволі і велічна абышлі новабудоўлю з крэсным ходам, абкурылі ладанам уквечаныя гірляндамі з дзеразы сцены і, нарэшце, прысвоілі цэркаўцы імя святога Ільі.