Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Яны налілі па першай і, не чокаючыся, як на хаўтурах, выпілі, закусілі.

— Ну, давай, Місцюк, расказвай, адкрывайся.

— Пасля першай, Мар'ян, не буду. Я загадаў. Я пасля трэцяй скажу.

Выпілі па другой і спахмурнелі, як хмурнелі, выходзячы з бою, выпіўшы свае сто грамаў і сто грамаў таго, хто застаўся, не выйшаў. Усе пахмурнелі, гэта Мар'ян бачыў. Гарэлка прарвала той нарыў, што быў на душы ў кожнага.

— Гэтага знялі, гэтага пахавалі, а каго адальюць замест яго, каго мы тут ставіць будзем і як хутка,— Якуб паказаў на пусты пастамент з жалезным штыром пасярэдзіне, каля якога ляпіліся бутэлькі.

— Свята места пуста не бывае.— Місцюк улягаў назакуску, адзін толькі ён і еў.— I што нам, у вёсцы, не аднолькава, хто стаіць, хто сядзіць. Была б шыя, а хамут знойдзецца.

— Так, жыццё сабаку пад хвост,— недарэчы, здаецца, адгукнуўся Мар'ян.— I я, Якуб, голас сарваў, тры гады: за Радзіму, за Сталіна.— Мар'ян першы назваў прозвішча чалавека, бюст якога яны толькі што закапалі. Раней прозвішча гэта ніяк не вымаўлялася. Толькі цяпер, пэўна, надышла мінута, калі можна было і вымавіць.Яго не было, пустое месца, аголены пастамент, і яны маглі агаляцца. Яго тут больш не было ўжо, ён іх не чуў.

— А цябе, Місцюк, я не разумею. Ты вось весялішся, а плакаць павінен. А плачу я.— Мар'ян, не хаваючыся і не саромеючыся, выцер рукавом шыняля вочы. Ён быў не толькі ў шынялі, але і пры поўным парадзе, пры ўсіх сваіх узнагародах, ардэнку і медалях. Таксама пры поўным парадзе ва ўсім ваенным быў і Якуб. Місцюк жа з'явіўся, як хадзіў заўсёды. I Мар'ян выгаворваў яму: не знайшоў апрануцца ў што-небудзь лешпае, не такое зашмальцаванае, у чым свінням даваў, у тым і... А кепскага ён табе нічога не зрабіў, ты выкруціўся, Місцюк. I не толькі выкруціўся. Я ведаю, паўвёскі будзе танцаваць на тваіх памінках, радавацца, што пахавалі цябе, перажылі цябе, хаця ты ім магілу капаў, капаў жа, скажы, капаў і капаў, скажы?

— Не трэба, мужыкі.— Якуб разліў рэшту гарэлкі па шклянках і ўкінуў пустыя бутэлькі ў мех Місцюку.

— Не перабівай, міратворац,— Мар'ян падняў шклянку.— Я і да цябе пытанне маю: ты яму на хату за самагонку лепшы лес даваў. Лепшая хата ў вёсцы Місцюка, а за якія такія заслугі, кроў на фронце мяшкамі праліваў? У бабскай спадніцы вайну прахадзіў. Яўрэйскія касцюмы па сённяшні дзень у скрынях прэюць. Цябе, Якуб, расстрэльвалі, а ён пад вянец ішоў. Не так, скажы, было, Місцюк?

— Не так,— сказаў Місцюк.— Вось вы мяне ўчора ўсё яго імём страшылі. А дзе ён сёння? Дзе яна, праўда яго? Адкажы і ты мне, будзь ласкавы, Мар'ян. Маўчыш, няма чаго сказаць. А я скажу. Па мне — кожная ўлада добрая,быў бы я добры. Я маўчу, маўчу, але ўсё чую. Ты ж новую ўладу паносіш ужо, лаеш новую ўладу. I Якуб сведкам будзе. Ты чуў, Якуб?

— Нічога я не чуў. Давайце лепш вып'ем, мужыкі.

— Эх, Якуб, Якуб, лепш бы цябе расстралялі тады, у сорак першым. Мо хто б лепшы выжыў.

— Мо яно і лепш было б,— сказаў Якуб, але Мар'ян яго не пачуў, ён цягнуўся да Місцюка, імкнучыся ўхапіць яго загрудкі, але той прадбачліва адсунуўся, узяў з пастамента сваю шклянку з гарэлкаю.

— Слабы ты, Мар'ян, супроць мяне. I на гарэлку слабы. А жаданне маё, загадка мая, трэцюю, апошнюю ж п'ем, вось такая...— I Місцюк адным глытком апаражніў шклянку.— Паставіць хату ў садзе. Каб пад маей хатай пахаваны быў Сталін... А яшчэ, я чакаю вас сёння ў сваёй хаце. Захочаце дабавіць — у вас няма, а ў мяне ёсць. Пра бацьку твайго раскажу табе, Мар'ян.— I на гэтых словах Місцюк схаваў пустую ўжо шклянку за пазуху, таму як гэта была яго шклянка, узяў мех з пустымі бутэлькамі і, не чакаючы, пакуль Мар'ян з Якубам вып'юць, пайшоў ад іх прэч. Якуб з Мар'янам не паспелі і вокам міргнуць, як засталіся адны. I, гледзячы на іх, жмурыўся, па-дзіцячы светла ўсміхаючыся, кучаравы хлопчык, гола свяціўся пры месяцы выведзены з чырвонае цэглы падмурак пастамента. Колка задуваў па-сапраўднаму, па-зімоваму халодны вецер, нагадваючы пра недалёкі снег. Мар'ян устаў з лавачкі, што стаяла каля пастамента, падумаў яшчэ, што варта было б прыбраць і гэтую лавачку, але зробіцца гэта ўжо без яго, не яго гэта ўжо клопат; не развітаўшыся з Якубам, не сказаўшы яму ні слова, скіраваў да дзетдомаўскага парога. Ён ішоў развітвацца з дзетдомаўцамі. Заўтра, а мо і сёння, ён ад'язджаў. У кішэні ляжала павестка з ваенкамата і прадпісанне прыбыць наЗаходнюю граніцу. Аб гэтай павестцы і прадпісанні ніхто не ведаў, нават жонка. Мар'ян сам папрасіўся пайсці служыць у армію. Ён уцякаў, уцякаў, каб схавацца пад вайсковаю формай, пад вайсковую яснасць і выразнасць ваенных загадаў і каманд. I толькі цяпер ён адчуў, што не здольны збегчы, не развітаўшыся з дзетдомаўцамі, яму не даруюць гэтага, ён сам сабе не даруе.