Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— Далей, далей,— сказаў ён,— там дрэвы больш бойкія.

Якуб ускінуў на плечы мех, што стаяў каля ног Місцюка, і падыбаў з ім у глыб саду. Мар'ян крыху адстаў, прыкідваючы, згадваючы ў цемры больш прыдатную яблыню. Ён ведаў іх усіх напералік, у твар, і яны, як жывыя, крутабока шарэлі перад ім уначы стваламі, па-восеньску голымі і таму, здавалася, бездапаможнымі, безабаронным веццем цененька рассоўвалі цемру, як бы прасілі яго аб нечым, пры цьмяным святле месяца, які то адкрываўся, то зноў хаваўся ў воблаку. I гэтае мігатлівае святло, павуціннае мігаценне вецця перашкаджалі яму спыніцца на якім-небудзь адным дрэве. Мар'ян, ужо крочачы следам за Якубам і Місцюком, заплюшчыў вочы і адной толькі памяццю прабегся па садзе, але так з двухсот дрэў, што раслі тут, не прыдумаў ніводнага, каля якога можна было скінуць мех. А яны абышлі ўжо амаль што ўвесь сад, час ад часу прыпыняючыся на імгненне то каля адной, то каля другой яблынькі: Сёмы Шверкіна, Крывавязага, Цурука, Лепіка. I кожны раз Мар'ян адмоўна круціў галавой. Нарэшце не вытрымаў і Якуб, скінуў мех з плеч.

— Прымарыўся,— сказаў ён вінавата.— Цяжкі. Дыху хапае, ды ногі не трымаюць. Адна нага, тая, з мецінаю, з асколкам.

Мар'ян прыняў мех ад Якуба і пайшоў цяпер наперадзе, пакутуючы ад жоўтага вока месяца, які, здавалася, цікуе за ім, ад таго, што не ведае, куды ісці, куды несці такі няпросты груз, адной рукой утрымліваючы яго на плячах, другой — кранаючы на хаду ствалы яблынь.

I навобмацак яму здавалася, што ніводная з яблынь не жадае прыняць тое, што Мар'ян кожны раз прызначаў ёй. I ён таксама стаміўся, адчуў, як пачынае варушыцца, кранацца з месца асколак у грудзях, папярэджваючы, што час, час ужо спыніцца, што ён трывае, сядзіць нерухома ў ім не вечна. Ён сам не ведае свайго веку, не ведае, дзе рыса яго трываласці, кожную хвіліну гатовы праклюнуцца і рушыць, тады спыніцца ўжо ён, Мар'ян, спыніцца назаўсёды. I замест адной магілкі трэба будзе капаць дзве. I шчымела ўжо ў грудзях, смылела, а тут дадаў яшчэ свае два грошы Місцюк:

— Што мы носімся з ім, як дурань з пісанаю торбай, падумаеш, крыўда яму вялікая, дзе ляжаць. Дзе пакладзем, нідзе не падымецца.

— Не падымецца,— пагадзіўся Мар'ян.— А я вось усё роўна не ведаю, куды пакласці. А ты ведаеш?

— Ведаю. Вось тут, дзе стаімо. Пад гэтай яблыняй і яму месца.

Мар'ян ускінуў вочы, перад ім была яго яблыня, яблыня, якую выдзелілі яму дзеці і якую ён сам пасадзіў. Пятроўка, самая ранняя з яблынь. Хутчэй за іншых пачынала цвісці, хутчэй адцвітала і радзіла, спелілася хутчэй. Хутчэй і памірала. I Мар'ян зразумеў, што іменна ёй, гэтай яблыні, ён і прызначаў тое, што было ў яго за плячыма. I асколак у грудзях зноў стаіўся, заціх.

Па чарзе капалі ямку, капалі, як пад труну, два метры глыбынёй.

— Каб не вылез,— Місцюк зачысціў ямку,— давай, Мар'ян, па кумпалу яму абухам і ў зямельку.

Мар'ян узняў сякеру і адразу ж адкінуўся.

— Не, не магу, мо ты, Якуб.

Якуб маўчаў, пакручваў у руках сякеру, то прымерваўся ёю да залітага месяцам цемечка бюста, то адводзіў яе, азіраўся на дзетдом, на вясковыя хаты, што разбегліся ад яго ва ўсе бакі, унураныя і невідучшыя ўначы.

— Ну чаго ты целішся,— не вытрымаў Місцюк. Якуб адкінуў сякеру:

— Не магу, хлопцы. Не паверыце, у жыцці і курыцы галавы не адсек. Усё жонка. А тут чалавек. Не магу. I хто яго ведае, як гэта жыццё павернецца. Сёння разбіваем, заўтра клеіць будзем. Як бы нам заўтра даставаць яго не прыйшлося...

Закапалі бюст, не крануўшы на ім і парушывкі, не пашкодзіўшы і валасінкі. Але месца зраўнялі так, што і знаку ніякага не засталося. Як ніколі там не было і копана, утапталі і зацерушылі лістом і травою.

А саму яблыню, пад якою пахавалі бюст, нараклі «сталінкаю».

Вярталіся з саду моўчкі, як звычайна вяртаюцца з пахавання. Параўняліся з сумным цяпер ужо без бюста пастаментам. Мар'ян трохі забег наперад, выставіў на пастамент бутэльку гарэлкі:

— Не па-руску будзе, калі не памянуць. Хай зямля яму будзе пухам.

Выставіў бутэльку гарэлкі і Якуб.

— Горла сарваў, столькі памінаў яго ў баі. Памяну і апошні раз.

Не адстаў ад іх і Місцюк, і ў яго была прыхавана ў кішэні бутэлька, з самагонкаю, праўда.

— У такі дзень і я на дарэмшчыну рот не разяўлю, колам папярок горла чужое стане.

— Дачакаўся Місцюк свайго дня,— Мар'ян адкаркаваў бутэльку.

— Дачакаўся,— не стаў адмаўляцца, таіцца Місцюк.— I яшчэ большага дачакаюся.

— Чаго ж гэта яшчэ большага?

— Цяпер не скажу. Наллі, каўтнём, скажу.