Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Кусцік не прымроіўся яму. Дрэўца гэта было, яблынька. Ашчадна ўкручаная знізу ад маразоў і зайцоў саломаю і хваёвымі лапкамі. Але Сідар усё яшчэ не мог даць веры сабе, не цямячы, што робіць, надламаў вершалінку, яблынька была жывая, надлом прарваўся белым і зялёным. Сідар нават пачуў пах гэтага белага і зялёнага. Пачуў, як патыхае, пахне ваўкамі жоўта-алубянелы на марозе шынель. I пах той быў ужо не ўяўны, не падманны, таму што іменна ад яго ён імкнуўся пазбавіцца, звесці з памяці ўсё, што было звязана з ваўкамі і дарогай. Пераканаць сябе, што гэта і ёсць сон, насланнё, трызненне. Неверагодна, каб такое здарылася з ім... Выходзіць, здарылася. I па правую, і па левую руку, і наперадзе яго весела ўтыкаліся ў змрочнае на змярканні паветра, праколвалі яго, як шыльцамі, як бульба, узыходзячы, праколвае вясною зямлю, маладыя яблынькі. I ўсе ахутаны саломаю і хваёвымі лапкамі. I было іх мноства, куды больш, чым раней, разбегліся, распаўзліся да самага лесу.

Але ж гэта няправільна, неверагодна, супярэчыць усяму існаму і прыродзе. Мёртвага ніхто ж не здольны зноў падняць на ногі. Забіты не ўваскрасае. У чалавека і то адно толькі жыццё. Адно і тое ж дрэва не можа расці двойчы. Калі яго ўжо ссеклі, то ссеклі назаўсёды. А ён, Сідар Місцюк, ужо аднойчы высек гэтыя дрэвы. Сідар заплюшчыў вочы...

Уздымалася і падала сякера. I ляцелі пад ногі белыя, цвёрдыя, як костка, трэскі. I ад кожнага замаху, ад кожнага ўдару ўскідваліся ў голлі яблынь, гулі пчолы. Іх гудзенне і хваляванне перадаваліся камлю, нібыта ў тым камлі была прыхавана нейкая струна. Сякера датыкалася да той струны, і яблыня спявала. I яе песню падхоплівалі пчолы, квецень і пылок ад гэтай квецені, які густым ружовым мроівам вісеў у паветры, спярэсціў зямлю, дзе шырока расставіўшы ногі, стаяў ён, Сідар Місцюк. I трэскі нагадвалі гэтую заўчасна скінутую квецень пад яго нагамі: белыя, блакітныя, ружовыя і нават чырвоныя, колеру загусцелай крыві. Місцюк усё ж шкадаваў яблыні. Але што зробіш, ён чалавек маленькі. Пры Саветах паднявольны, а пры немцах тым больш. А думалася, што пры немцах будзе дыхацца вальней. Толькі куды там. Улада ёсць улада, кождай патрэбны мужык, кожная ж улада павінна карміцца, есці мужыка. А мужык мусіць круціцца, каб не праглынулі яго з патрахамі. Добра, хоць змікіціў, хапіла розуму не пайсці служыць гэтай новай уладзе. А спакушалі і ўгаворвалі, ой як угаворвалі, улагоджвалі. I ён не вельмі ўжо быў і супраць, ды прыгадалася, што гаварыў, наказваў перад смерцю бацька: «Прыслужвай усім, а служы толькі сабе, аслабеюць сёння тыя, хто ў сіле, увойдуць заўтра ў сілу слабыя сёння. Не лезь, хай поедам адно аднаго ядзяць. А ты сей, жні. Вось твая сіла».

I ён, Сідар Місцюк, як наказваў яму бацька, сёння сеяў, араў. Каб не трапіць на вока ні немцам, ні партызанам, пераапрануўся ў жаночую спадніцу і кофту, накруціў на галаву хустку. З лесу яго прыкмецяць, з дарогі — нікога ён не зацікавіць, баба ж, баба арэ, а не мужчына. А што з бабы возьмеш, калі натурай толькі. А так не даюць яму спакою ні немцы, ні партызаны. Партызаны падсылалі не аднаго ўжо ганца: няма чаго, маўляў, на печы адседжвацца, здаровы ж мужык. Мужык ён, канечне, здаровы і хоча застацца здаровым. Так адказаў ён і Івану Знаўцу, які таксама сватаў яго ў партызаны, намякаў і гразіў, маўляў, прыйдзе законная ўлада, спытае, чым ён займаўся.

— А сеяў, скажу,— адказваў Сідар.— Благога нікомуні на паўстолькі не рабіў, ні людзям, ні ўладзе.

— Благога? А добрага, Сідар?

— А добрага? Падскочыш да мяне вечарам, возьмеш два мяхі бульбы, спраўку мне дасі.

— Ад вайны не адкупляюцца, Сідар.

— А я і не адкупляюся, Іван. Галаву кладу. За гэтыядва мяхі, даведайся хто, па галаве мяне не пагладзяць... Маўчыш, не пагладзяць. А як мне быць? Вам два мяхі інемцу ж два ці хоць мех які трэба адсыпаць.

— I нашым, і вашым...

— А інакш не выходзіцца мне, Іван. Вашы ўчора мяне пад расстрэл ставілі, нашы — сёння. На каго-небудзь іншага такое, зверам бы ўжо на ўсіх кідаўся, піў бы людскую кроў, што воду. А я сею, жну. Я натуру сваю і злосць у зямлю ўганяю. Жытам і бульбай узыходзяць і выспяваюць яны. I хто ж суддзя нада мной пасля гэтага?

— Бог, хочаш сказаць?

— Бога не прызнаю.

— А ён ёсць, Сідар. Ёсць бог.

— I гэта мне ты, камуніст?

— Я, Сідар, чаго мне ад цябе хавацца, камуніст. Ёсць бог на зямлі, Сідар, совесць наша. Вазьмі Калістрата, веруючы, і той гэтаму богу моліцца. Таму што сёння няма іншага. I гэты адзіны таксама не супраць, каб мы ўсе толькі сеялі і жалі.