Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— А сёння мая чарга надышла. Я месяц чакаў, пайку не еў, чаравікі яму чысціў...— Лепік захліпнуўся ад крыўды і замоўк.

— Шпінгалетам не паложана,— Куб нагнуўся па шынель і шапку.

— Не чапай,— падкаціўся да яго Лепік.— Шпінгалетам не паложана, а вярхушачнікам усё можна...

— Не лезь і не ляпай языком, хай бярэ,— сказаў Цурук.

— Ага, хай бярэ, хай бярэ. Хай хвост задзярэ і дасць дзёру разам з шынялём, і пішыце пісьмы трохвугольнікам. А дзетдому, а мне, а табе, Цурук, Крывавязы...

— Хай бярэ,— сказаў і Крывавязы.

— Хай бярэ,— падтрымаў яго і Мар'ян.— Будзе табе, Лепік, шынель, будуць усім вам шынялі, гэта абяцаю вам я...

— Ды хто ты такі, дуй адсюль, пакуль ціха, ірві когці,пакуль цэлы...

— Гэта абяцаю я вам,— паўтарыў Мар'ян зноў,— з сённяшняга дня дырэктар вашага дзетдома.

Лепік замоўк, замоўклі і ўсе іншыя. Куб то хутаўся ў шынель, то, здавалася, імкнуўся скінуць яго.

— Здымай, здымай весялей,— загадаў Мар'ян.— Аддай Лепіку. А сам можаш, праўда, і алюр тры крыжы. Я не трымаю.

— А я не спяшаюся,— сказаў Куб.— Цяпер я пачакаю ўжо, што будзе. Пагляджу.— Шыняля ён так і не зняў.

— Ну, да сустрэчы тады. Заўтра ўбачымся.

Мар'ян пакінуў хлопцаў і рашуча пакрочыў у Беліч, дамоў, да сваёй хаты. Але рашучасці хапіла ненадоўга. Настроенасць на хату па меры набліжэння гэтай хаты пачала праходзіць і знікла зусім, як толькі выбліснулі з-за кустоў знаёмыя цьмяныя і змрочныя цяпер, як нежывыя і нежылыя, вокны. Неяк нават не верылася, што ў простым, ахопленым змярканнем акне можа стаіцца столькі журботы і тугі, як у ашклянелых вачах нябожчыка. Здавалася, што з кожнага акна і на самай справе пазірае нябожчык, пільнуе кожны яго крок. I Мар'ян, як прыкаваны нямым дакорам вокан, замёр пасярод выбеленага вясеннім сонцам сумнага мосціка, апошняга мосціка паміж яго хатаю і вайной. Тут, на гэтым мосціку, некалі памёр дзедка. Ці мосцік любіў дзедку, ці дзедка мосцік, але няма дзедкі ў хаце — шукай яго на мосціку... Любіў і залюбіў да смерці... Дзедка вясной ішоў на мосцік, як на працу. Толькі-толькі ўгравала вясновае сонца дубовыя плахі, пракладзеныя між паляў, дзедка здымаўся з печы, браў арэхавы кіёчак, што зімаваў у камешніку, і цюк-пацюк, цюк-пацюк цягнуўся на мосцік, лажыўся на плахі, сваёй апраткаю падобны на іх. Глядзеў між шчылін на цёмную і глыбокую ваду пад ім, на малявак, што выйшлі пагрэцца, на баброў, што праслізгвалі між купін у балоце і возеры, у далёкую сінь бясконцай зямлі. I заўсёды чуў, як бы Мар'ян ні падкрадваўся, яго набліжэнне. Не кранаючыся з месца, не паварочваючыся да Мар'яна, пачынаў з ім гаворку, а мо і не з ім, гаварыў сам з сабою, таму што Мар'ян мала што з той гаворкі разумеў:

— Ён прыйдзе, прыйдзе. Я яшчэ дачакаюся. Тут яго дарога, тут яго радзіна. Няпраўда, што звера можна забіць, знішчыць. Чалавека — можна, а звера не. Ён назаўсёды. Ён памятлівы. Свае дарогі ведае, родзічаў не забывае. Ён прыйдзе, прыйдзе да мяне.

— Хто? — пытаўся Мар'ян.— I калі, дзедка, хто прыйдзе?

— Сноўдала, унучак, Сноўдала.

— Хто ён?

— А вось етага я табе не скажу. Сам убачыш. I будзеш рады.

I так з дня ў дзень. Спадзяваўся, рыхтаваўся, чакаў сустрэчы. I не дачакаўся. Адыходзячы ўжо на гэтым мосціку, паспеў, шапнуў унуку:

— Усё. Не спадобіўся, грэшны. Не прыйшоў ён з адведкамі. Сам я іду да яго. Табе перадаю: чакай. Я прыспешу яго. Чакай. Будзеш чакаць?

— Буду,— паабяцаў Мар'ян, таму што шкадаваў дзедку.

— Вось і добранька. Добранька. Тут колісь вялікая рэчка цякла. Нашым мастком яе не абхапіць было. Колькі тут сыходзілася народаў, люду рознага, звяроў. Аднымі дарогамі ўсе хадзілі. I думалі, вечна так будзе. Але разышліся, разышліся дарогі... Толькі я веру, сыдуцца зноў. Павінны сысціся. Так на свеце не бывае, каб раз і назаўсёды. Ён Сноўдала, я Сноўдала — сыдземся. Бяжы, гуляй пакуль. I чакай, чакай.

Мар'ян тады думаў, што дзедка загаворваецца, з ім такое ўжо было. I, не дбаючы сабе, кінуўся да хлопцаў. А вярнуўся — дзедку памылі ўжо. Так на гэтым мосціку ён і памёр, заснуў, што матылёк. Словы дзедкавы неяк неўпрыкметку забыліся, час сцёр, як выветрыў з памяці. А цяпер Мар'ян прыгадаў іх, як пачуў зноў на мосціку, які дачакаўся яго, застаўся нязменным з дня смерці дзедкі. Усё тыя ж дубовыя плахі, пазначаныя белым птушыным памётам, усё тыя ж шчыліны-прарэхі па-над цёмнаю вадой, стоеная ў ціхім одуме чорная балотная вада, азызлыя гурбы бабровага жытла і ладу на беразе сярод шэрага леташняга і таму нягнуткага, нерухомага чароту і, як заведзена вясной, чароту маладога, ігольчата-дапытлівага, які пракалоў, прасвідраваў ужо ваду і пяўся цяпер у неба, да сонца. Пахіленая да зямлі, утаропілася, прыглядалася да вады і да яго, Мар'яна, бацькоўская хата... Нікуды ён не адыходзіўся, ніколі ні з кім і ні з чым не развітваўся, толькі што пагаварыў з дзедкам, пабег на вуліцу пагуляць, ды трошкі вось забавіўся, загуляўся. Таму і смокча пад лыжачкай, як сустрэнуць у хаце, будзе лупцоўка, і прыйдзецца класціся спаць галоднаму, а мо абыдзецца. Вось таму цяжка і нерашуча спыніўся ён перад тым, як зрабіць апошні крок, пераступіць парог бацькоўскай хаты. А мо і не варта прымушаць сябе, не адна ж гэтая хата на ўвесь белы свет. Мар'ян адвёў вочы ад азораных нізкім вечаровым сонцам вокан сваёй хаты, паглядзеў на мосцік, з якога ўжо сышоў, і здрыгануўся. Дзедка сядзеў на мосціку, сядзеў, як заўсёды, у шурпатым сваім адзенні і махаў кіёчкам: