Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Гэта ён з гарачкі такі памяркоўны, думаў тады Мар'ян, у гульні яму нічога не шкада, а прыйдзе дамоў, апамятаецца, пашле нарад, і пойдзе ён следам за бацькам.

— Я куплю, я куплю...— адказваў ён начальніку заставы, дзівячыся гэтаму свайму мармытанню, добра ведаючы, што няма і не будзе ў яго такіх грошай, каб купіць гадзіннік. I не мог спыніцца, супакоіцца:

— Я куплю, я куплю...

Начальнік заставы, відно, штосьці зразумеў, больш не супакойваў Мар'яна, прайшоўся, абмацаў яго прафесійным позіркам пагранічніка. I гэты позірк, разуменне дабілі яго ўжо канчаткова, як раздзелі, знялі з яго апошняе, што было на ім у тую мінуту — трусы і майку. I стаяў ён на захадзе сонца перад усім сялом, здавалася яму, зусім голы, пустэльна-бледны, як у ваду апушчаны. А былі яны з начальнікам заставы так падобныя, аднолькавага росту, і гадоў адных, і пастрыжаны пад адзін фасон, так павялося тут, на граніцы, граніца стрыгла ўсіх хлопцаў і мужыкоў пад адзін капыл. Аднолькавыя, падобныя і розныя. Такія розныя, што Мар'яну аж нудліва, моташна зрабілася.

— Ты студэнт, Знаўца Івана сын? — спытаў яго начальнік заставы.

— Яго сын,— не стаў адмаўляцца ад бацькі Мар'ян, усведамляючы, што паратунку ўсё роўна не будзе.— Таго Івана, які ў турме,— удакладніў яшчэ, нібыта і ён таксама быў ужо ў той турме. I пайшоў апранацца, прыкідваючы, калі гэта адбудзецца і ці давядзецца там сустрэцца з бацькам, супакойваючы сябе гэтаю сустрэчай, знаходзячы ў ёй невялікую, але ўсё ж радасць і суцяшэнне.

Але нічога не адбылося, дарэмна ён толькі маркоціўся ды зводзіў сябе, нават злаваў, што так доўга не прыходзяць, не вызваляюць. Кожны новы дзень пачынаўся з таго, што ён выглядваў, прыслухоўваўся, прыглядаўся, чакаў: ці не іх гэта крокі, ці не іх гэта твары.

I ў той жа час у гэтым чаканні, у непазбежнасці свайго лёсу ён спяшаўся жыць, як гэта ні дзіўна, верыў, што час, у якім ён жыве, лепшы, самы светлы, правяць светам дабро і справядлівасць. I гэта не ад дваістасці натуры, ён і слоў такіх не ведаў тады. Вера і страх ужываліся ў ім як параднёныя. Непахісна верачы, што так трэба, спяшаўся набываць веды, вучыўся сам, а потым прымушаў вывучаць іншых усё, што прадпісвалася вучыць і ведаць, і не заўсёды толькі таму, што так прадпісвалася, загадвалася, гэтыя дазволеныя веды былі патрэбны і яму самому, таму ён спяшаўся насыціць ведамі сябе і іншых. Похапкам ажаніўся, так здаецца яму сёння, без асаблівага кахання, але і без прымусу. Сыходзячы ўсё з той жа патрэбы існаваць, быць, быць як усе. I, як усе, працягвацца. Але, зразумела, доўжыць бясконца гэтае сваё хоць і неасэнсаванае, але ўсё ж дваістае жыццё ён не мог. I на першым часе, сорамна, брыдка прызнавацца, ён быў рады вайне. Вайна ўратоўвала яго ад самога сябе, ад ціхага, прыстойнага вар'яцтва, думалася, што вайна будзе нядоўгаю і ён, канечне ж, стане героем, разам з крывёю, што ён пралье за Радзіму, сплыве і страх, ён утопіць яго ў крыві, і жыццё будзе незамутнёна ясным, па-сапраўднаму чалавечым, усёдазволеным, без начных жаханняў і патайнасці. Сам і толькі сам будзе распараджацца сваім жыццём, таму што нічога не будзе вісець над яго галавою.

Мар'ян прыгадаў усё гэта, калі пакінуў ужо райцэнтр, скіраваў на родную прамую ўжо дарогу, што вяла дамоў. Ён пільна ўглядаўся ў яе, быццам спадзяваўся ўбачыць, адшукаць на ёй свае ж сляды. Але яна ні аб чым яму не нагадвала, умуравелая, насыпаная з пяску, высока і ціха ляжала сярод дрэў і вясновай шырокай вады. Разам з Мар'янам ішоў і старшыня калгаса Якуб Знавец. Нешта расказваў яму, дапамагаючы адолець шчымлівае вяртанне дамоў. Якуба навязаў Мар'яну ў спадарожнікі сакратар райкома. Спачатку Мар'ян не вельмі быў рады, нават успомніць не мог, хто гэта такі — Якуб Знавец. Саліла гэта быў. I ўвесь такі маёвагубаты, зялёны яшчэ, як таполевая пупышка, што вось-вось выбухне, разгорнецца ў ліст. I Саліла разгарнуўся, усе зубы напаказ, кінуўся абдымаць Мар'яна, аўтаматам, што вісеў у яго на грудзях, так прыціснуў руку, што Мар'ян мімаволі адхіснуўся. I не з-за рукі, не ад болю, спужаўся, што задушыць зайчыка, які зноў сядзеў за пазухай.

— Вось ён табе і раскажа пра бацьку і дзядзьку,— сказаў на дарогу Мар'яну сакратар райкома.— Яны разамваявалі.

— Раскажу,— пацвердзіў Якуб і зніякавеў, расказваць не спяшаўся. I Мар'ян не прыспешваў яго: на гадзіну пазней, на гадзіну раней — усё роўна ўжо не падняць. Пачне ўспамінаць пра бацьку, не абміне і жонкі. А Мар'ян зараз нічога аб сваёй жонцы чуць не хацеў. Якуб нібы адчуў гэта.

— Дык цябе ў руку,— не то спытаў, не то сцвердзіў ён, калі яны ўжо адышліся ад райкома.