Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— Панясу дамоў...— Мар'ян хацеў сказаць — дачцэ, але стрымаўся.— Падрасце, выпушчу...— Спяшаючыся і крыху блытана расказаў, як заяц сам скочыў яму ў рукі. Сакратар памякчэў, у ім паявілася нешта нават хатняе, зацікаўленасць да Мар'яна з'явілася.

— Знаўцы Іван і Міхаіл выпадкова не родзічы табе? — спытаў ён.

— Выпадкова родзічы,— трохі зацяўся Мар'ян.— Родны бацька і родны дзядзька.

— Вось яно як. Пахожы. Мне б адразу дагадацца, ды неяк не падумаў. Я чалавек у раёне новы, а вы там у сваёй вёсцы ўсе Знаўцы.

— Усе Знаўцы,— пацвердзіў Мар'ян. I яны на нейкі час замоўклі. Мар'ян зноў схаваў за пазуху растрывожанага зайчыка.

— Не думай, я таксама з бою вось у гэта крэсла,— нібы просячы прабачэння, крыху пазней азваўся сакратар.— Другі толькі тыдзень, як праціраю яго... Быў у партызанах, ведаў і бацьку твайго, і дзядзьку, і жонка твая нам дапамагала. Але аб гэтым мы пагаворым... Як ён там, не драпаецца?

— Смірны,— адказаў Мар'ян,— чуе цяпло.

— Чуе цяпло...— Сакратар падхапіўся, ускочыў з крэсла, развёў рукі, як хацеў абняць Мар'яна.— Я цябе, дарагі ты мой старшы сяржант, ужо два тыдні сяджу тут і чакаю. Два тыдні цябе выглядваю, і дзеці выглядваюць, сіраты. Ты ідзеш дахаты, да жонкі і дачкі, а да іх ужо ніхто не прыйдзе. Так што слухай, што я табе скажу, слухай мой загад: заўтра, не, сёння ты дырэктар дзіцячага дома.

Мар'ян таксама падхапіўся з крэсла, спрабуючы перабіць сакратара, але той не дазволіў, прымусіў яго зноў сесці:

— Рыхтуй, ладзь казармы пагранічнікаў, каб у іх можна было жыць. Дапамога патрэбна — да мяне. Усё дадзім, нічога не пашкадуем, самі без сарочак застанемся...

— Не, не,— перапыніў усё ж сакратара Мар'ян.

— Што не? Што не? — спакойна, але толькі чамусьці шэптам спытаў яго сакратар.

Мар'ян адчуў сябе ніякавата. I зноў добрую мінуту, а мо і болей яны маўчалі, пазіралі толькі адзін аднаму ў вочы. I вочы сакратара былі амаль што белымі. «Ён прыпадачны, ці што,— падумаў, здаючыся першым, Мар'ян.— Куды ён мяне піхае? Як жа, я... Я ж не люблю дзяцей. Нельга мяне к дзецям... Мне б цяпер да коней, да жывёліны, да звяроў дзікіх».

— Вось і добра,— сказаў сакратар.— Усё добра, гвардыі старшы сяржант. Дамовіліся. Зняў ты з маёй душы камень.

— А ты мне яго павесіў, навязаў свой камень,— перайшоў на «ты» і Мар'ян.— Нічога ты не ведаеш, хоць ісакратар.

— Я ўсё ведаю, але мы з табой мужчыны, салдаты.— Сакратар падышоў да Мар'яна і паклаў яму руку на плячо. I Мар'ян здрыгануўся: што ён, на самай справе ўсё ведае? Хто можа ведаць яго бяду, боль, згрызоты. За што ён ваяваў тры гады, за хату ж родную. А хаты няма.

— Усё наладзіцца, салдат, усё наладзіцца,— не здымаючы рукі з пляча Мар'яна, працягваў сакратар.— А выбіраць, тым больш перабіраць, нам пасля такой вайны, такой бойні не выпадае. Будзем жыць не па сэрцы, а па загаду. Запомні гэта. Гэта надоўга, мо і на ўсю нашу з табой жытку, да ўнукаў...

У словах сакратара была праўда, якую Мар'ян не мог і не хацеў прыняць, таму што вось так, па загаду, ён жыў да гэтага, усё сваё жыццё. Вайна, здавалася, павінна была б адмяніць усе загады. А калі ж не, то дзеля чаго тады ён столькі разоў паміраў, слухаў і падпарадкоўваўся ўсім і кожнаму, выконваў усе каманды і загады, пісаныя і няпісаныя, спадзяваўся, што кожны гэты загад, кожная каманда — апошняя, стараннасць і спраўнасць дапамогуць пазбавіцца чужой улады над сабой, сам будзе распараджацца сабой, а не будзе жыць як мыш пад венікам. А так ён жыў усе перадваенныя гады. Бацьку ўзялі, калі ён вучыўся ў настаўніцкім інстытуце, і ён баяўся нават чхнуць. На канікулах неяк у роднай вёсцы даў сабе паслабленне, выйшаў з вясковымі хлопцамі і пагранічнікамі гуляць у футбол і, на сваю бяду, сутыкнуўся з начальнікам заставы. Той на злом галавы ляцеў на яго з мячом. Гола было не мінаваць. Мар'ян нават уяўляў сабе, як будзе забіты той гол, куды ўтыкнецца мяч, у дзевятку, пад самую перакладзіну, а ён нават і не варухнецца. Біць жа будзе сам начальнік заставы. Каб, не дай бог, незнарок не перашкодзіць яму, Мар'ян быў гатовы збегчы з поля, пакінуць вароты. I што за чорт пацягнуў яго за ногі, што вымусіла яго кінуцца напярэймы начальніку заставы, кінуцца яму пад ногі, збіць з ног і ўзяць той мяч. Мар'ян не ведае і сам. Азартным ён ніколі не быў, заўсёды ведаў сваю дошчачку, па якой яму наканавана хадзіць, і ні направа, ні налева, ні кроку за край, толькі прама: толькі да канца, да абрыву. Там, каля абрыву, упэўніцца, што перад ім бездань, і павярнуцца на сто восемдзесят градусаў, і зноў лічаныя крокі да другой бездані. А тут ён сышоў са сваёй кладачкі. Не азірнуўся, не спатыкнуўся, выверыў усё да міліметра, да імгнення, і толькі, калі начальнік заставы грымнуўся вобзем, задрыжаў, выпусціў з рук мяч, сочачы, як рассыпаецца разбітае аб камень шкельца начальнікавага гадзінніка. Гэтае разбітае аб камень шкельца, дробненькія асколачкі яго напалохалі Мар'яна да беспрытомнасці. Тады ён упершыню адчуў сваё сэрца, нібы гэта не гадзіннік, а само яго сэрца разбілася, разляцелася па целе тысячай востранькіх іголак. Жыццё спынілася, адвячоркавае сонца чырвона заблыталася ў голлі дрэў, рэзала вочы ружовая колкая каламуць. I дарэмна супакойваў яго начальнік заставы: нічога, маўляў, не здарылася, сам вінаваты, нечага з гадзіннікам гуляць у футбол.