Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Успомніў, што бярозавік мы збіралі ў дубовыя цэбрыкі, злівалі ў бочкі і туды абавязкова кідалі дубовыя трэскі.

Я паставіў ужо вядзерца пад аблюбаваную мной бярозу, пракруціў свярдзёлкам дзірачку, уганяў ужо клін і ўткнуўся вачыма ў кляймо з добрую пяцікапеечную манету, што стаяла на бярозе. I хоць рукі мае задрыжалі, з клінам я ўсё ж управіуся, а вось звону капяжу, таго, як бярозавік апрабоўвае маё вядро, не пачуў. Пабег да другіх бяроз. I ўсе яны былі паклеймаванымі.

I не толькі бярозы, што раслі тут, пад Ніўкамі, але і дубы, ясені, вольхі — усе дрэвы. Я зразумеў, што гэта значыць. Апошнія свае дзянькі дабывалі тут дрэвы.

Вось таму я і высякаю свае старыя яблыні. Ніколі б не падумаў, што ў яблынь такая моцная драўніна, хаця і ружовага колеру, бы мякаць арбуза. Я ўгрызаюся ў гэтую мякаць сякерай, як зубілам. Мне ў свой час даводзілася рабіць і зубілам, калі вучыўся ў ФЗН. Неабходнасці, асаблівай патрэбы ў той рабоце, здаецца, не было. Заціснуўшы сталёвую пласцінку ў ціскі, выпрабоўваў, ставіў удар, даводзіў да аўтаматызму ўменне валодаць малатком, каб пазней, калі ўжо буду рабіць самастойна, быў здатны перыць тым малатком не гледзячы, нават у цемры. I на гэтую аперацыю, пастаноўку ўдару, помніцца мне, было адведзена нямала часу. Пасля ж заканчэння ФЗН, як гэта ні дзіўна, рабіць малатком і зубілам мне больш так і не давялося. Але руку, удар у ФЗН мне ўсё ж паставілі. Я гэта адчуў цяпер, калі пачаў угрызацца тупой сякераю ў шчыльную, як жалезную, драўніну яблынь. Угрызацца не думаючы, бы ў поўнай цемры. I ў той цемры і бяздумнасці ўсё глуха ўва мне. Адыходзіла шкадоба, і меркла памяць. Нібы я перыў сякераю не па яблыні, а па гэтай памяці, што прывяла мяне, як сабаку на павадку, да гэтай маёй вёскі, да роднай маёй хаты. Яна ляжала ў руінах, дзіцячая мая хата, дзетдом, непадалёку ад мяне, я бачыў яе з свайго саду і не знаходзіў у сабе больш жалю па ёй. Горка, няёмка прызнавацца, але жалю не было. Я не мог зразумець сам, што адбываецца са мной, усе гэтыя гады я жыў той памяццю, вар'яцеў ад яе неадступнасці, не раз плакаў. I вось яна адступілася ад мяне, і ўва мне пустата. Пустата, пустата. Я, здаецца, магу заплакаць і цяпер. Але гэта будуць слёзы, якім не трэба даваць веры, і я не веру ім сам, таму што здагадваюся — за імі палёгка. Я не збярог сваёй хаты, я не адстаяў свайго саду, не спатоліў смагі бярозавікам.

Не збярог, не адстаяў, не захаваў — расказаў як мог.

I яшчэ. Я садзіў сад. Садзіў. I ён у маёй памяці. У маёй памяці словы Мар'яна.

— Кожнае дрэўца, кожную яблыньку тварам да поўдня, да сонца,— прыгаворваў ён, бегаючы ад адной да другой ямкі, ад дрэва да дрэва, ад дзетдомаўца да дзетдомаўца.

— А дзе ж у яблынькі твар? — спытаў я ў Мар'яна, калі ён падбег да мяне, Мар'ян сумеўся і зазлаваў:

— А вось зараз пасаджу цябе ў ямку, зразумееш...

I мне цяпер здаецца, што ён такі пасадзіў мяне. I не толькі мяне, усіх нас, хто быў на закладцы дзетдомаўскага нашага саду, хто потым дапамагаў яму расці. Мы самі раслі ў тым садзе. I таму ў кожным дрэве я бачу сваё аблічча, свой твар, твары маіх сяброў. Яны падобныя на нас, дрэвы. I ніякімі сякерамі нікому не ўзяць нас.

Мы садзілі сад. Садзілі. I ён расце. I будзе расці. I я высякаю старыя дрэвы ў сваім садзе, каб пасадзіць новыя, маладыя. Я ж ведаю цяпер, як гэта робіцца. Упраўлюся сам, пасаджу маладыя яблынькі, толькі пасаджу мо ўжо не тут. Тут ужо мяне няма, тут толькі цень мой. Сам я адыходжу адсюль, ужо адышоў, у гэтую вось кніжку, радкі яе і літары. Таму і глухне памяць, цьмянеюць, размываюцца твары людзей, якіх я ведаў і любіў. Я ўжо далёкі ад іх, уцякаю ад іх па Курскай дузе, якой таксама сёння ўжо не існуе, ці то мо гэта я толькі прагну таго, каб яе не існавала, так прагну, што вочы не бачаць яе, не бачаць бездаражы: Курская дуга ўкрыта асфальтам. Нарэшце і да маёй вёскі падышоў асфальт. Але сёння я ўжо не рады яму, як не радыя яму і мае суседзі-вяскоўцы: кепская, кепская справа, той асфальт. То раней і месяц, і другі ні міліцыя, ні рыбнагляд нагой не паткнуцца, а цяпер за дзве мінуты па тры разы на дзень даскокваюць. З-за гэтага асфальту і мяне сёння памінаюць у вёсцы нядобрым словам: удружыў, называецца, падклаў свінню, то ж так некалі добра жылося без асфальту. Так яно, пэўна, і трэба, так і павінна быць. Жыццё не стаіць на месцы. Нават школу таксама вярнулі вёсцы. Старая спрахла і разбурылася.

Але ўзнялася новая. I, ведаеце, добра стала, як раней было.

Але гэта так, усякая драбяза на развітанне. Магу дадаць і яшчэ тое-сёе. З'явілася ў вёсцы і бальніца, фельчарска-акушэрскі пункт. I, каб пабудаваць яе, не спатрэбілася высякаць тыя заклеймаваныя ўжо на Ніўках бярозы і дубы. Яны ўстаялі, былі выхаплены з-пад сякеры ў самае апошняе імгненне. На Ніўкі па Курскай дузе, па асфальце ўжо імкліва каціла лесапавальная тэхніка. Але Іванчык-дэзерцірчык, цяпер ужо не Іванчык і не дэзерцірчык, а ляснік Іван стаяў каля павароту на Ніўкі і махаў, як сцягам, тэлеграмай, якую ён атрымаў з горада ў тую ж самую хвіліну, калі з таго ж горада рушыла гэтая тэхніка, спыняў лесарубаў і паварочваў іх зноў у горад.