Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Трубецкі разгубіўся і збянтэжыўся. I разгубленасць яго была амаль што дзіцячай, ён пачырванеў, пачаў заікацца, лацвей было ламаць Міхаіла, чым вось так на вачах усёй яго сям'і, дзедкі за занавескаю гаварыць пра тое, што ён хаваў нават ад сябе, выношваў у душы не адзін дзень і месяц.

— А пралетарскі, агульнасялянскі наш сад садзіць,— сказаў Трахім, адчуваючы, што слоў гэтых не зразумее Міхаіл, не адгукнецца на гэтыя словы, дарэмна ён выказвае сябе. Ці зразумеў бы яго Міхаіл і ў добры час, ці да гэтага сёння людзям.

— Наш сад,— хмыкнуў Знавец.— Быў тут у нас адзін садавод, самога падвесілі на яблыні, як яблыка. I ты запанеў ужо... Высеклі сад.

— Дурныя былі,— сказаў Трубецкі.— Вось ты высякаў, а сыны твае садзіць будуць.

— Сыны,— нешта, пэўна, злоснае хацеў сказаць Міхаіл, але за занавескаю дробненька і сярдзіта запастукваў кійком па печы дзед.

— Не разумееш, дык хоць не плявузгай,— і дзядок зноў выграбся на хату.— Ідзі, ідзі, войска, і праў службу. Мар'яна вось вазьмі ў памочнікі сабе, ён у Знаўцоў удаўся, і памілуй вас бог,— падштурхнуў Мар'яна да Трубецкага, перахрысціў іх. I Трахім адчуў тварам подых сухой травы, чабору, верасу і трохі ладану.

Да Місцюкоў Трубецкі ішоў ужо больш упэўнены. Праўда, за ім быў увязаўся Мар'ян, зразумеў, пэўна, словы дзеда як загад. I начальнік заставы доўга і марна ўгаворваў яго вярнуцца дамоў. Мар'ян слухаў яго і не адставаў. Прыгразіў крапіваю. Хлопчык адстаў, але цягнуўся за ім, што сабачка, і Трубецкі вымушаны быў здацца: хай цягнецца. З Місцюком гаворка была кароткаю: у дваццаць чатыры гадзіны. Для слоўца, зразумела, больш гэтыя дваццаць чатыры гадзіны, але не толькі. Быў у Місцюка грэх, хадзіў часцяком ён на той бок. На заставе добра ведалі аб гэтым, але напачатку глядзелі скрозь пальцы. Місцюк, не здагадваючыся пра тое сам, служыў добрым прыкрыццем Івану Знаўцу, як служыла прыкрыццем калі не палавіна жыхароў вёскі, то трэцяя частка іх. На той бок рэчкі ў кожнага, хто жыў тут, былі родзічы, свойсцвеннікі. Але Місцюк апошнім часам не ведаў ужо меры. Дайшоў да нахабства, наладзіўся праз граніцу ездзіць на падводзе, як да цешчы ў госці. I палякі, бясспрэчна, прыкмецілі яго ўжо. Трубецкі пільна агледзеў хату Місцюка. Не, гаспадар яе, канечне, не просты і не дурны, каб слядзіць у сваёй жа хаце. Нічога не кідалася ў вочы, усё тут было звычайнае, сялянскае, саматканае і самаробнае. Але начальнік заставы прыкмеціў, што разам з ім не менш пільна аглядвае сваю хату і Місцюк. Трубецкі ўсё ж знайшоў, што шукаў, усміхнуўся сыну Місцюка, спатыкнуўся вокам на сыне і Місцюк, спахмурнеў, закрычаў:

— Сідар, марш з хаты, куры гарод перапаролі.

— Пачакай, Сідар,— спыніў таго Трубецкі.— Ідзі сюды. Добрыя штонікі ў цябе.

— Ага,— сказаў Сідар,— магазінныя. Татка з таго боку прывёз. Цэлы пук. I такія, што на вас налезуць, ёсць.

— Ну, давай памераем, якія штонікі на мяне,— папрасіў Трубецкі.

— Ой, слухайце вы падшыванца, шкуру спушчу! — цыкнуў Місцюк на сына.— Пашыла мне баба, дык вось...

— Ага, маці пашыла, а сам гаварыў, як у начальніка міліцыі...

— Марш з хаты, вош курыная,— не вытрываў Якім і так аплявушыў сына, што той ілбом адчыніў дзверы. Прыспеў, прыспеў ужо час перакрываць Якіму Знаўцу, Місцюку, дарогу на той бераг. I Трахім у яго хаце правіў толькі службу. Якім не ўпарціўся, як Міхаіл, дапяў, што можа быць і горш:

— Уладу паважаю і літасць яе бачу. Рукамі і нагамі за тое, што яна ні загадае. Нават выпіць за яе з грамадзянінам начальнікам-камандзірам магу. Мо праўда? Добрая, з магазіна.

— З якога магазіна? — голасам высокім і звонкім спытаў Трахім.

— Вядома, з якога,— ускінуў вяртлявыя рукі Якім,— з таго, у якім прадаюць.

— Нясі,— загадаў Трубецкі.

Якім кумільгом кінуўся з хаты ў камору, нешта там перасунуў, нешта скінуў, выйшаў з пляшкаю гарэлкі.

— Яна,— сказаў Трахім і храпнуў пляшку аб стол.

— Так ёй і трэба,— здаецца, іншага і не чакаў Якім і ніколькі не засмуціўся.— Ёсць розум у начальства, ведае, што робіць. Жонка, прыбяры погань гэту. Больш няма, прабачай, камандзір, а то б я сваімі рукамі яшчэ адну храпнуў.

I, гледзячы на Місцюка ў тую хвіліну, Трубецкі паверыў, што гарэлкі ў яго сапраўды няма. А была б — разбіў бы і вокам не міргнуў. I ў хаце запанавала прыкрая цішыня, і прыкра было на душы ў Трубецкага: да чаго ж выкрутлівы чалавек, да якога ён прыйшоў, круціцца, што ўюн, і не ўхопіш яго, не прышчэміш. Толькі што быў чорны, пасыпалі соллю — пабялеў, а можа стаць і сінім, і чырвоным, спатрэбіцца, дык і бясколерным. I нішто яму не шкодзіць, ні вецер, ні дождж, ні сонца, ні мароз, да ўсяго прызвычаіцца, на карысць сабе паверне. Усё гэта добра ведаў Трахім, таму што сам выйшаў з Місцюкоў і Знаўцоў, яго таксама гнялі, і круцілі, і хапалі за жабры, і соллю пасыпалі. Але ўсё гэта было колісь, цяпер жа зусім другі час. Місцюк жа сам вешаў пана на яблыні, дык чаго ён круціць і віляе, бачыць далей за яго, Трахіма Трубецкага, ці зусім нічога не бачыць. Ужо ж і камунізм не за гарамі. Ды, пэўна, патрэбен гэты камунізм Якіму, хоць і мужык ён працавіты...