Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— Смялей, смялей, маляўка,— падбадзёрыў яго Трубецкі.— Як завуць цябе?

— Мар'ян,— адказаў хлопчык і схаваўся за спадніцу маці.

— Мар'ян, а такі баязлівы.

— Я не баязлівы, я асцярожны. А кулі ў вашым нагане таксама з дрэва ці сапраўдныя? — вытыркнуў нос з-за спадніцы і зноў схаваўся.

— Можаш праверыць,— сказаў Трубецкі і сыпануў на стол жменьку патронаў. Хлопчык падышоў да стала.

— Яны ўсіх засаб страляюць ці з разборам, толькі белых? — Дакрануўся мокрым пальцам да патронаў, адхапіў руку, як апёкся.

— Толькі белых,— уздыхнуў Трубецкі.

— Дзядзька, дзядзька, не бойся ты яго,— коцікам падкаціўся Мар'ян да Міхаіла, паспеў усё ж прыхапіць са стала і заціснуць у далоньцы пару патронаў. Міхаіл прыгалубіў яго, пагладзіў па галаве і сам, здаецца, павесялеў, нібыта забыўся пра Трубецкага, пра той клопат, што пагранічнік навязаў яму. Твар яго ўжо не выдаваў так клінам, хаця застаўся строгім, неяк іконна палагоднеў.

— Ох, і не мужыцкага ты, Міхаіл, роду-племені,— мімаволі вылецела ў Трубецкага.

— А якога ж яшчэ,— нядобра нахмурыўся Знавец, адпіхнуў пляменніка, нібыта яму стала сорамна сваёй толькі што выказанай пяшчоты.— Сам ты якога роду?

— Угадай, Міша,— заспяшаўся, пачаў ламаць лёд Трубецкі.— Панскага я роду. Байструк, праўдзівей кажучы, унук байструка. Пан у нашай вёсцы, што жарабец, пладавіты быў. Палавіну баб абгуляў і другую змог бы, ды... Так што панскай крыві я. Адной толькі літаркай на пана не выцягнуў.

— Гэта якой жа?

— «О». Было б яно ў самую кропку, Трубецкой, а так Трубецкі ці Бецкі — чалавек савецкі, свой, а не нямецкі.А ты?

— А мы Знаўцы. Быў тут народзец такі, лесавікі, рахманыя людзі, але сваім не папускаліся, чужога не бралі,сваё бераглі. Не так, як сёння, вось зараз ты ў мяне, а я ў суседа... Выбілі народзец той, звялі... Думалі, што ўвесь, але прадзедка наш схаваўся, выжыў, таму што Знавец...

Трубецкі адчуў, што гаворка ідзе не зусім так, як яму хацелася, і перабіў Міхаіла:

— Байкі, Міша, баеш мне, загаворваеш зубы.

— А няхай і байкі... А калі я не крануся з месца? Не крануся, і ўсё, нясіце на руках, як нябожчыка нясіце, нагамі ўперад.

На палацях, каля печы, завешаных чорнай занавескай, нехта ўздыхнуў, зашамацеў і заскробся, занавеска адхінулася, перад мужыкамі паўстаў дзед у белых палатняных штанах, падпяразаны вузенькім сырамятным раменьчыкам, у зрэбнай белай кашулі і сам белы, але толькі тварам, а валасы амаль без сівізны, толькі русява-плямістыя; абапіраючыся адной рукой аб комін, у другой трымаючы кіёк, пацюкваючы вакол сябе тым кійком — сляпы быў ці прыслеп, трапіўшы са свайго закутка на святло,— дзед выскрабся на сярэдзіну хаты.

— Што, дзедка? — замітусіўся, ускочыў з лавы Міхаіл.

Дзед павёў невідушчымі вачыма па хаце, знайшоў, спыніў позірк на Трубецкім. Штосьці мімаволі ўзняло з лавы і Трубецкага, загад нейкі сыходзіў ад гэтага дзеда, нешта ўжо тагасветнае. Трубецкі стаяў побач з Міхаілам, і былі яны, здавалася, аднаго росту, толькі Трахім у ботах выдаваў вышэйшым, Міхаіл жа быў босы, па-хатняму расхлістаны, трохі прыгнуты, як прыгнечаны, а Трубецкі зацягнуты, падабраны, але гэтая падабранасць пад пільным позіркам дзеда крыху знікала, і камандзір заставы раўняўся са Знаўцом і ростам, і шырынёю плеч. Не просты быў дзедка, гэта Трубецкі адчуў адразу, з тых лясных глухаманістых дзядкоў, што і кроў здольныя былі загаварыць, спыніць кроў, і ў хамут прымусіць чалавека па сваёй ахвоце галаву ўсунуць і без яго слова, дазволу ўвесь дзень на пасмешышча ўсёй вёсцы хадзіць з гэтым хамутом.

— Вось як дзедка загадае, так яно, Трахім, і будзе,— сказаў Міхаіл.

— Уладзе, Міхайла, трэба падпарадкоўвацца,— голас дзедаў быў сухі, нібы не чалавек гаварыў, а ліст шапацеў.— Улада ўсё роўна верх возьме.

Міхаіл павярнуўся да Трубецкага. I Трубецкі, адчуваючы глухі шум у галаве і нейкае расплывістае мільгаценне перад вачыма, як усё роўна дзіцячыя сны наплывалі на яго, пацвердзіў:

— Возьмем.

— Бярыце, усё бярыце... А што ўзамен?

Дзед зноў запацюкваў кіёчкам і схаваўся за занавескаю.

— Дзякуй,— сказаў Трубецкі Міхаілу і дзеду, але больш дзеду.— А ўзамен што хочаш і дзе хочаш. Заўтра ж сюды прыедзе каморнік. За жыта заплоцім.— Трубецкі спяшаўся сысці з хаты Знаўцоў. Усё абышлося і, здаецца, палюбоўна, але цяпер Міхаіл затрымаў яго:

— Мо хоць палавіну б зямлі пакінулі мне тут, бабе над грады. Сад вось гэты панскі.

— Сад якраз і не магу. Будзем зноў садзіць яго.

— Што садзіць? — не зразумеў Міхаіл.