Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Я прайшоў праз болевы парог, забыўся пра ўсе клопаты, да смеху і радасці заставалася толькі пазбавіцца ад надакучлівай думкі, што ўчапілася за краёчак памяці, якая таксама пакідала мяне. Гэтая думка ўжо ў самае апошняе імгненне ўзняла мяне і выкінула з ложка. Я папоўз па настылай падлозе насустрач слабому струменьчыку свежага паветра, што цякло праз шчыліну ў дзвярах. Прапоўз свой пакойчык, дапяўся да кухні і там знерухомеў, сыходзячы на пот, адчуваючы, як ён ліпка ахоплівае цела. Знерухомеў і зноў згубіў сябе, я не кажу, страціў прытомнасць, таму што гэта было нешта іншае, нейкія гукі, нейкае святло дасягалі мяне, ды толькі я нс здольны быў уцяміць, адкуль яны. Ачомаўся я ўжо толькі на ганку, сярод снегу, у майцы і трусах, як хадзіў па зямлі да гэтага самага снегу некалі ў дзяцінстве. Як я апынуўся на ганку, як адчыніў дзверы ў хаце і ў калідоры, не памятаю. Мо маці з сястрою з таго ж свету адчынілі мне іх, а мо бабуля ці хто-небудзь з маіх сяброў — нябожчыкаў ужо сёння, а мо я сам. Мяне ж на зямлі чакала яшчэ пільная справа, якую я пачаў і не завяршыў. I, акрамя мяне, ніхто яе не здольны завяршыць, ніхто мяне не вызваліць з маёй турмы. Сам улез у гэты хамут, сам буду і цягнуць. Атрымаецца не атрымаецца — будзем бачыць. I хопіць аб мінулым, хопіць пра памяць. I сённяшні дзень цудоўны, у ім звыш галавы фарбаў і гукаў, ёсць па чым сумаваць, чым усцешыцца. Уперад, анархія, як некалі мы гаварылі ў дзяцінстве, шмат што чакае мяне тут. Светка і Уладзік. I яшчэ я павінен сустрэцца са сваім зубрам Сноўдалам. Грэх праганяць іх, як я прагнаў з хаты Уладзіка. Уперад, анархія.

I настаў ранак. I надышоў дзень. Вялікі стогн і сотні праклёнаў узрушылі, скаланулі кожную хату, усю вёску. Уначы з усіх гародчыкаў зніклі кветкі, як ні пільнаваліся гаспадыні. Нібы ногі кветкам прыставілі і яны самі сышлі з град. Ножкамі, ножкамі, ціхенька, крадучыся, як могуць хадзіць толькі кветкі сваімі цененькімі ножкамі. I цененькімі ручкамі — праз платы і штыкетнікі. Толькі так — інакш немагчыма вытлумачыць, як гэта інакш.

— Я ж усю ноч галавы не прыкладвала,— галасіла Місцючыха,— вочак не зводзіла. Усю ночаньку божую... Каб вам рукі паадрывала...

— Каму праклёны насылаеш, Дуня,— угаворвала яе маці Уладзіка. Яна ведала, хто ў яе гародчыку рваў кветкі, бачыла. Родны сыночак Уладзік. Бачыла, прасачыла, куды і падзеў ён іх: аднёс усе на ганак Мар'янавай хаты — Светцы. I канала цяпер яе сэрца. Так яно, так, лаянка не гарох, да сцяны не прыстае. Але ўсё ж застаецца нешта і ад яе на чалавеку. Праклёны і ёсць праклёны. А Місцючыха можа і слова ведаць. Уладзіку ж хапае таго ліха, якім бог яго пакараў, а мо і не бог, мо з людзей хто наслаў праклёнаў. I Якубіха кінулася бараніць сына ад праклёнаў Місцючыхі:

— То мо і не чалавек, Дуня, а калі чалавек, то прышлы, чужы. Наша ж вёска бедная на дзяцей, не хопіць іх, каб за адну ноч усё так спустошыць.

— Прышлы? Чужы? На кані прыскакаў? На верталёце прыляцеў? Дарога ж наша непраезджая, ні скокам ні бокам да нас не дапнешся...

Тут Місцючыха гаварыла чыстую праўду. Дарогі да вёскі на той час не было. Абрэзала яе паводка, а зраўняла, пазносіла масткі яшчэ летась, таксама ў час паводкі. Схлынула вясенняя вада, іх неяк на жывую нітку адладзілі. Але была яшчэ паводка, восенню, і нітка тая абарвалася. Тры масткі ацалелі, а чацвёрты... Узрушылася вёска, нарабілі бабы ляманту, прыехаў старшыня калгаса: урачыста заяўляю, да Кастрычніцкіх свят паправім дарогу, будзе стаяць масток. I сапраўды, пачаў жвава. Прывёз бабу палі ўбіваць. Навёз кругоў бетонных, дубовых плах. I на тым спыніўся. Адсвяткавалі Кастрычнік, старшыня адсунуў сваё ўрачыстае абяцанне да дня Савецкай Арміі, потым да Восьмага сакавіка. Незразумела, чаму іменна да восьмага, няўжо мост такі добры падарунак жанчынам, але так было. Прыспела і згінула восьмае. Суботнікам выйшлі вяскоўцы, мужчыны і жанчыны, усім мірам, хто на коніку, хто насілкамі навазілі, нацягалі пяску, высыпалі каля разбуранага мастка, счарнелай ужо бабы, патрэсканых кругоў аб'езд. Далі яму гучнае імя, назвалі Курскаю дугой. I пачалі жыць-пажываць, спадзеючыся, што аб'езд іх часовы. Матэрыялы ўсе ж на месцы, дойдуць жа рукі і знойдуцца грошы і час, адладзіць калгас і сапраўдны, добры масток. Але вось ужо два гады мінула. А на Курскай дузе ніякіх змен. Яшчэ мо горш стала, чымсьці было раней. Размалацілі яе машыны і трактары ў пух і прах. Адзін толькі «Кіравец» два разы праехаўся, і дарога ўжо непраходная. Старая яна, ладзілі, пракладвалі яе яшчэ пагранічнікі, высыпалі з пяску сярод балота, і была яна ім прыдатная. А на сённяшні дзень нікуды ўжо не годная. З'езджана, спляжана, збіта, насып асеў, масткі спарахнелі. Але замест таго каб пачаць рамантаваць іх ці будаваць новыя, перад імі паставілі знакі: транспарту звыш дзвюх з паловаю тон праезд забаронены. Выходзіла, што ні аўтобусу, ні грузавой машыне на масток і патыкацца нельга. Але жыць неяк трэба, і ездзіць трэба, і рабіць, і есці. I атрымлівалася, што дарога ў вёску перакрыта трактару і машыне, але не трактарысту ці шафёру. Ім жа ад начальства загад: едзь, а інструкцыя не пускае, забараняе ехаць. I што хочаш, тое і рабі. I круць-верць, і верць-круць, з усіх бакоў нядобра: не паедзеш — вінаваты, паедзеш, правалішся — таксама вінаваты. Куды глядзеў, знак жа стаіць: дзве з паловаю тоны. I вось мучыліся, мардаваліся механізатары да вясны, паводкі. Вяспа дазволіла ўздыхнуць з палёгкаю, паводка зняла ўсе пытанні. Нагнала вады, як карова языком злізала аб'езд, Курскую дугу заліла да краёў, з каптурыкам, старую пагранічную дарогу. Ні пешшу, ні конна — ні праходу, ні праезду. I гэта яшчэ раз сведчыць аб тым, што чужы чалавек не мог трапіць той ноччу ў вёску. Свае парупілі над кветкамі. Увогуле тут не было ніякага сакрэту, усе і без таго ведалі: свае, мічурынцы. Так яны самі сябе празвалі, а паспрыяў гэтаму Мар'ян. Ён выкладаў у школе батаніку, быў апошнім класным кіраўніком апошняга ў вёсцы выпускнога класа. I ўсё вадзіў гэты свой клас у лес, пашчапаў, папрышчэпваў там усе дзічкі: не лес будзе вакол вёскі, а сад, а мы — мічурынцы. I вось аднойчы, летась яшчэ, таўкліся будучыя мічурынцы сярод дарослых у клубе, дзе ішлі танцы, апошнія вясковыя дзеці, яны і пільнаваліся адно аднаго. Лукашовы дзевачкі-блізняты Таня і Маня пацвельвалі малодшага Місцючка і старэйшага Кандратавага сына: