Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— О, жывём мы хораша, танцы кожны выхадны, да першых пеўняў.

— Хто ж танцуе?

— О, народу хапае. Танцаваць не рабіць. Свае з горада наязджаюць. З-за ракі хлопцы падыходзяць — з суседняй вёскі. Часам і бойку распачнём.

— Добрыя бойкі?

— Ды не, каб падвесяліцца толькі... Вось толькі музыка паламалася, іголка, галоўка ў радыёлы...

— Дастану, прывязу, Уладзік, музыку.

— Ага, вы ўжо дапамажыце.

— Дапамагу...— адказваю я яму, а сам не адрываю вачэй ад яго твару. I ўжо адчуваю — штосьці не тое. Не тое, не той твар, які бачыўся мне раней, не тыя вочы, дый без вусоў ён у мяне. А тут такія вусы, смаляныя, піжоністыя. Але, забіце мяне, не на тым твары растуць яны.I сам твар патрэбны мне зусім іншы. Які такі іншы, не ведаю. Але іншы. Усё іншае, ад апраткі да вусоў, вачэй, носа.

— Хадзіў у лес, трохі на паляванне, а больш проста так...

Ведаю, ведаю, Уладзік, што ты далей мне скажаш. I ён гаворыць тое, аб чым я ўжо ведаю:

— Што гэта з лесам нашым творыцца. Усыхаюць дубы.I пілы, пілы, сякеры звіняць. Куды мы ідзём, куды мы ідзём...

Усё правільна, цяпер давай пра браканьераў:

— Столькі паляўнічых развялося,— бы па маім заказе працягвае Уладзік.— На аднаго беднага зайчыка батальёны. А лес пусты, пусты. I аніводнага бабра на рэчцы.

I мне ўжо сумна слухаць яго. Я адчуваю, сумна і Уладзіку апавядаць мне. Чаму ж гэта так. Я ж прагнуў сустрэцца з ім, пагаварыць і пра баброў, і пра кабаноў, пра лес і раку. I вось сустрэўся, і ўсё працівіцца ўва мне гэтай сустрэчы і гаворцы. Чаму? Ці мы абодва не ўмеем гаварыць і слухаць? Як жа гэта, раней умелі, і гаворка заўсёды ладзілася. А цяпер не. Што сёння, во цяпер, адрывае, разводзіць нас у розныя бакі, што прабегла, што легла паміж намі?

— Як у цябе са Светкаю? — пытаюся я яго. Пытаюся і адчуваю: не павінен, не павінен я закранаць гэта. Усё, што тычыцца Светкі, святое яму, а з майго боку — гэта марнаслоўе, спроба падтрымаць гаворку. Не трэба, не трэба ведаць, як у яго са Светкаю. Я і так ужо ведаю. Безнадзейна. Дык ці ж варта вярэдзіць яму душу.

— Ты даруй мне, Уладзік, прабач. Зазірні пазней, а цяпер я запяты, я працую.

I я амаль выпіхваю Уладзіка з хаты. Крадком пазіраю ў акно, як ён стаіць пасярод двара, недаўменна камечачы ў руках шапку. Мне сорамна, вельмі сорамна. Я ледзь стрымліваю сябе, каб не кінуцца следам за ім, завесці яго зноў у хату. Але навошта ашукваць сябе, я не ведаю, пра што сёння гаварыць з ім. Даруй, даруй мне, дарагі, любы Уладзік. Ты праўда дарагі мне, але мучыць цябе і сябе, таўчы ваду ў ступе я не магу. Іголку ж, гуказдымальнік дастану, прывязу... Адкуплюся? Хай будзе так: адкуплюся.

Паехаў у горад, купіў і прывёз гуказдымальнік. Дзень прайшоў.

Вечар. Як хораша працавалася некалі па вечарах. Да глыбокай ночы. I ўмоў ніякіх. Ні кватэры, ні асобнага пакоя, цішыні. Пакойчык каля дзесяці квадратных метраў на траіх. Начнічок, прыкрыты газеткаю. Каля акна, у другім канцы яго, але ўсё роўна вельмі блізка ад жонкі і сына стол. Акно тое, здаецца, нават без фіранкі, адразу за за ім грукоча машынамі асфальт. Цёмнае неба з буйнымі сібірскімі, як паўднёвымі, зоркамі. Глядзіш у тое неба, ноч, чуеш, як дыхаюць жонка і сын. I адзін за адным толькі адлятаюць аркушы паперы. Раніцаю іх прыбярэ і прачытае жонка.

Усё. Заганяю сябе, саджуся, саджуся. Вось толькі па дровы скочу, запалю печ, а заадно ўжо і грубку, каб цёпла было, кавы звару.

I вось ужо гудзе, шугае полымя ў печы і грубцы, казыча нос, хмеліць галаву пах кавы. Але стол нешта не вельмі зручны. Не падыходзіць вясковы сялянскі стол пад пісанне, надта ж высокі. Дзесьці павінна быць нажоўка, трэ знайсці і падрэзаць ножкі. Знаходжу нажоўку, пілую, габлюю, уладкоўваюся зноў за сталом, які цяпер ужо добра ніжэйшы. Зручна. Але пазіраю на гадзіннік. Якое пісанне — апоўначы. Вёска спіць, усё вакол як вымерла. I, здаецца, стаіць хтосьці пад акном. Хуценька апранаюся, хапаю ліхтарык і за парог. Нікога. Не, здаецца, хіснуўся нейкі цень, пераскочыў плот, застыў на дарозе. Выхопліваюся за варотцы: хто тут ёсць, хто тут толькі што прабег, выбавіў мяне з хаты. Кручуся на ўсе бакі і, не запальваючы ліхтарыка, не разважаючы, крочу па вясковай вуліцы. Куды скірую, яшчэ не ведаю. Бяруся на святло, туды, дзе гарыць адзіная на ўсю вёску электрычная лямпачка. Мінаю слуп, на якім яна вісіць. I крочу далей, у цемру ўжо, дзе чорна зеўрае пустымі аканіцамі гмах былога дзетдома. Так, скіроўваюся да сваёй сапраўднай дамоўкі. Іду зноў у дзетдом. Прымі мяне, дзетдом. Я зноў асірацеў. Я зноў хачу ў дзяцінства і на казённы кошт, у казённы расклад: адбой, пад'ём, зарадка, снеданне, вучоба, абед, урокі, вячэра. Спатыкаючыся аб паламаныя масніцы, рызыкуючы скруціць шыю, але ведаючы, што не скручу, уваходжу ў свой колішні пакой, спальню,— яна зараз без акон і дзвярэй. Толькі мяне балюча ўражвае не гэта. Госпадзі, якая ж яна маленькая. А ў свой час у гэтай спальні месцілася аж дваццаць чатыры чалавекі. I вось тут, каля разбуранай грубкі, усутыч з акном стаяў мой ложак. Цяпер тут гурба чырвонай цэглы. Цэглы я, праўда, не бачу, але адчуваю, як яна дыхае на мяне холадам. Холадам дыхае некалі такая цёплая хата, што давала прытулак, угравала пагранічнікаў, чырвоных байцоў, потым нас, бязбацькавічаў, дзетдомаўцаў. I я, здаецца, знаходжуся зноў сярод іх, сваіх сяброў. Падымайся, Мыса, падымайся, Лепік. Пайшлі па залаты ключык. Ён жа не наша прыдумка, ён ёсць, ёсць. Толькі сёння мы нічога не будзем адмыкаць ім. Наадварот, мы зачынім, замкнём усе дзверы ў нашай хаце, кожныя возьмем пад замок. I каля кожных паставім нябачнага вартавога і накажам кожнаму: добрых людзей прапускаць, а злосных — даўбешкай па макацоўбіне. I хата наша захаваецца на стагоддзі. Яна не спарахнее, не разбурыцца. Вечнымі застанёмся і мы. Застанёмся назаўсёды дзетдомаўцамі. Што, вы супраць? Я таксама супраць. Але што ж нам рабіць, пакінуць усё такім, як яно ёсць. Не пярэчыць, не змагацца з развалам і разбурэннем, што абрынуліся на нашу хату. Моўчкі здалёку паглядаць, як яна памірае, прыходзіць сюды вось так, як я зараз, крадучыся па-зладзейску ўначы. Глядзець і чытаць надпісы на абадраных сценах, хто калі і каго пакахаў у вёсцы, хто дурань, а хто і больш таго, ценем, сцяўшы вусны, шалэндаць па такіх вясёлых у свой час калідорах, душыць у сабе слёзы, сціскаць кулакі.