Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Хопіць. Кропка. Да людзей, на свет божы.

Хрушчоба. Аднапакаёвая кватэра ў сучасным будынку. У сучасным горадзе, дзесьці на ўскраіне яго, а мо і ў цэнтры. Не памятаю. Ліхтары, пусткі, слупкі, глухі плот з панеляў, за ім гарачкавае дыханне кагосьці жывога — завода, чалавека, звера ці насякомага, а мо і маё ўласнае дыханне. Хоць я не дыхаю, пазбаўлены прасторы і часу, адчужаны ад рэальнасці. Што сёння на дварэ: ноч, дзень, лета, зіма — якая мне справа. Хрушчоба — вось гэта сапраўднасць. Самая сапраўдная што ні ёсць хрушчоба. Клубы сіняга дыму ўздымаюцца да столі — гэта маё дыханне. Сінія твары мужчын і жапчын. Гэта сёння колер майго настрою, колер маёй душы. Мне шкада яе. Я плачу над ёю наўзрыд. I яна плача разам са мной. Вартая жалю мая душа, чаму ты так пасінела. Хіба ж можна сінець, калі вакол так весела. Чаго табе не хапае. Ліецца сіняя музыка з дрыготкіх чорных, закураных скрынек. I ўсё вакол дрыжыць ад яе, аж вібрыруе. На стале мора закусі — бляшанкі з кількаю ў тамаце і кілька без бляшанак, хамса ўроссып, цэлая і надкусаная, аб'едзеная да чорных галовак, і чорныя пашкамутаныя галоўкі недакуркаў на стале. Вібрыруюць тулавы бэзавых жанчын і бэзавых мужчын, нажы, лыжкі, шклянкі. Весяліся, гуляй, рванне, ад рубля і вышэй. Далоў святло, далоў сорам. Чаму гэта ты адна хутаешся ў коўдру, ляжыш у ложку, падымайся, ідзі ў скокі, ці голая ўжо. Ніхто нікога ўсё роўна не бачыць. Святла ж няма, усё патанае ў дыме, у чадзе. Паралізаваная? А тут адны толькі паралітыкі. Я таксама паралітык. Дзе там ёсць што-небудзь яшчэ глынуць, наліць у шклянку. Як хораша, усё так хораша, калі цёмна, калі ёсць што-небудзь глынуць. Усе вакол паралітыкі, а рухаюцца, дрыгаюцца. I мы з табою таксама... Дрыгайся, скачы, спявай, пасінелая ад весялосці душа...

— Белае? Адкуль мне ведаць, чаму маё паліто белае. Пабялела. На будоўлі быў, рабіў. Што будаваў? Не памятаю, штосьці будаваў. Дзе шапка? Тамака. Была б галава, шапка будзе. Бачыць мяне не хочаш? Я сам сябе не хачу бачыць. Не хачу, ты чуеш, не жадаю. А няхай і суседзі чуюць. Ім на карысць. У суседзяў я і быў. У нашых суседзяў па зямлі, па цывілізацыі... Усё. Усё назаўсёды і канчаткова. Нічога мне не трэба. Толькі аркуш паперы і ручка і дах над галавою... Мая хата. Мая хата, што свеціцца ў цемры. Туды, у тую зіхатлівую сонечную хату. Ты ведаеш, як яна свеціцца... Правільна, зачыняйся, замыкайся ў сваім пакоі. Уразай, стаў замкі. Не, аднаго не хопіць, няць, дзесяць трэба. А я да сябе, у сваю хату, яна свеціцца. Разумееш, свеціцца, свеціцца, свеціцца...

Не свеціцца. Патухлі светлякі ці сапрэлі, не варта было іх на святло. Хай бы заставаліся ў цемры, у зямлі, што я ўтварыў, што я нарабіў, знішчыў усё. Хата стаіць учарнелая, цёмная. Занядбаная, старая хата. Нёжыццю патыхае з кожнага кута. Ахаладзела, згубіла голас і музыку падлога, напіліся нежыці маснічыны, не адгукаюцца, не спяваюць больш, не рыпяць нават, а толькі ледзь чутна пакрэхтваюць, на скаргу, на стогн нават не хапае голасу. Хата страціла сваю мову, страціла язык. Аглухла, аслепла, патухла. Шыбіны ў вокнах і тыя пацьмянелі. Невідушча глядзяць на дарогу. Глядзяць, а нічога не бачаць. Дарога больш не кранае і не трывожыць іх. Што за прыхамаці ў таго гарадскога люду купляць у вёсцы хаты, купляць не таму, каб жыць у іх, а на адзін толькі месяц.

Месяц жыцця хаце, а далей — паміранне. I я туды ж, услед за іншымі. Ведаў жа, што так яно і будзе. Але — буду ўцякаць сюды ад гарадскога тлуму і мітусні. Пасаджу дрэвы, ускапаю гарод, насяку дроў і буду пісаць, пісаць. Ніхто не перашкодзіць. Ніякіх табе пасяджэнняў, сходаў, выступленняў. Ні жонкі, ні сяброў. Воля, прастор, чыстае паветра, адзіны кісларод.

Воля, прастор, чыстае паветра, адзіны кісларод. I дроў насек, печ запаліў. Але пісаць я не магу. Не магу ці не хачу? Паседжваю на лаве, пазіраю, як палаюць у печы дровы, думаю: не магу ці не хачу? I чаго ж я тады хачу? Хто мяне вызваліць ад самога сябе? Чаго мне цяпер не хапае? Толькі што птушынага малака. Але ёсць і малако, не горш за птушынае, каровы ж у вёсцы не запусціліся. I не малако даюць, а смятану, лічы. Такое я і ў дзяцінстве не вельмі піў. I хадзіць па яго не трэба, не трэба прасіць. Прачнуўся, стаіць на ганку глёк. Сырадой, суседзі яшчэ на світанні прынеслі. I не аднаго толькі малака. Але і сыру, і рыбіну, і ракаў вядзерца: еш, мацуйся, твары.

Ды не творыцца. Дзень мінуў — ні радка новага, акрамя вось гэтага, што вы прабягаеце вачыма. Дзённік не дзённік, зарубіны, засечкі стомлепай і пустой галавы. Пазней, пазней, мо заўтра.

I вось яно заўтра. Усё тая ж белая пустыня чыстага аркуша паперы. Але спрабаваў пачаць абрабляць тую пустыню, ды завітаў Уладзік Саліла, Якубаў сын, загадчык мясцовага ачага культуры, вясковага клуба, ён жа і начальнік ракі, ён жа і мой герой. Я ўзрадаваўся спачатку, як жа ўсё добра, цудоўна проста. Пра яго, яго я і пачну дісаць у наступным раздзеле, і сам жа герой гасцюе ў мяне. Вось вам і сувязь з жыццём, ды яшчэ якая. Непасрэдны кантакт. Я прыкмеціў і адзначыў, як старанна выцірае ён ногі, тупаючы каля парога, як не можа знайсці месца, дзе б сесці, каб не кідацца мне ў вочы, як камячыць шапку, не ведаючы, куды яе пакласці. Я не зводзіў з яго вачэй, вышукваючы ў ім усё, што трэба запамятаць мне, каб не забыцца, калі апынуся сам-насам перад аркушам паперы. Вочы, канечне ж, вочы, якія яны глыбокія і як пакутуюць, як намагаецца ён робленай весялосцю і бадзёрасцю схаваць, не выказаць мне свайго суму: