Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

— На каленях вас прашу,— ён расшпіліў кіцель, абедзвюма рукамі развёў яго на грудзях, выварочваючы набіўныя ватныя плечы.— Ад іх імя, ад імя ўсёй пёскі малю: не чапайце зубрыную затоку. Ён прыйдзе, ён прыйдзе... — I штосьці яшчэ падобнае гэтаму, што мы не разумелі і, пэўна, не здольныя былі ў тую хвіліну зразумець, таму што не давалі сваім вачам веры: над богам ёсць бог, над дырэктарам таксама ёсць дырэктары. I яшчэ мяне ўразілі гэтыя яго набіўныя ватныя плечы: не свае, не свае, з ваты. I пад кіцелем у яго нічога, адна толькі сподняя сарочка, такая, у якіх ходзім і мы зімой, адной толькі розніцы — вельмі белая тая сарочка, і кляйма казённага на жываце няма. А мо і ёсць кляймо, толькі дырэктару ставяць яго не на жываце, а дзе-небудзь каля спіны ці збоку. I я шукаў тое кляймо, імкнуўся зазірнуць і туды, што было прыкрыта кіцелем. Але позірк мой спатыкнуўся аб рубцы на правым баку яго грудзей, крыху вышэй і ніжэй саска. Колер тых рубцоў мяняўся на вачах, яны ўздуваліся, ружавелі і вось-вось, здавалася мне, маглі разысціся, расчыніцца, і тады грудзіна аголіцца да самага сэрца. Мне стала балюча і жахліва. Я адчуў, як і ў мяне ў глотцы гарачым даўкім камяком збіраюцца слёзы. I яны лінулі з вачэй у нямой цішыні, што на нейкі час усталявалася ў кабінеце. Мне было сорамна, што я плачу, я скоса, заклінаючы, каб ніхто не прыкмеціў гэтых маіх нечаканых слёз, зірнуў на сваіх сяброў і ўзрадаваўся. Я плакаў не адзін. У кожнага з нас, дзетдомаўцаў, цяклі па твары мутныя ручайкі. Толькі плакалі мы мужна, ціхенька, а дырэктар наш гучна, усхліпваючы і скаланаючыся. Тое, як ён скаланаўся і хліпаў, раздражняла, выціскала з вачэй новыя слёзы і ў мяне. У Мар'яна мяне цяпер раздражняла ўсё: і кіцель, і сарочка, і рубцы на грудзях. I шыя ў яго была нейкая курыная.

«Курыная шыя, курыная шыя»,— пачаў я гаварыць сам сабе і супакоіўся. Які ж гэта франтавік, які афіцэр быў перад памі. Варта фашыстам толькі крыху прыціснуць яго, іголку ці дзве загнаць пад пазногці, ён і раскісне. Ды і ўсе мы, дзетдомаўцы, толькі здольныя гуляць у вайну, гарлаць: за Радзіму, за Сталіна! А дадуць нам шомпалаў, пачнуць зоркі на шшчах і грудзях выразаць, соллю пасыпаць, ці ж вытрымаем. Вось троіца, прыезджыя, трымаюцца як сапраўдныя партызаны. Адразу відно, не баяцца смерці, яны пераступяць праз смерць, як толькі што пераступілі праз нас і нашага дырэктара. Так нам і трэба, калі ў нас такі дырэктар, бацька такі.

— Забываеш, не думаеш ты, Мар'ян, пра будучыню,— усе трое па-вайсковаму ўскінулі на стрыжаныя патыліцы палатняныя ваеннага ўзору фуражкі.— Ласіны востраў, зубрыная затока — пад кок-сагыз. Лес — дзетдому, будуйце сталоўку. Да ўсяго падыходзіць па-дзяржаўнаму трэба.

— Дзетдом пабудуе сабе сталоўку з друтога лесу,— Мар'ян ужо быў на нагах, і што дзіўна: яму, здавалася, аніколькі не сорамна, нібы гэта і не ён вось толькі што стаяў на коленцах і плакаў, хтось іншы, і голас яго быў ужо іншым: — Мы знойдзем лес, мы возьмем лес. Праўда, хлопцы? — ён звяртаўся да нас, гаварыў з пэўнасцю і гучна. Мы адводзілі, хавалі вочы. Лепш бы ён пабіў нас. Адчулі б яго мужчынскую руку, паважалі б, хаця, калі б выйшаў выпадак які, маглі і адпомсціць. Але гэта было б па-свойску, па-дзетдомаўску. А так...

Мар'ян пад руку, ну, няйнакш, бацька родны, вывеў нас са свайго кабінета, пагладзіў кожнага па галаве, датыкнуўся хуткай рукой нашых «катоўскіх» макацоўбін, і нельга сказаць, што нам гэта было непрыемна. Гады ў рады, мо ўпершыню ў жыцці, так ушаноўвалі нашы галовы — кацялкі медныя, дурыдлы, макацоўбіны, яны, здавалася нам, толькі таму і створаны, ёсць у нас, каб была магчымасць даць у лабаціну, каб прывесіць да іх вушы і дзерці тыя вушы. I ні слова пра наша злачынства, ні гуку:

— Ідзіце, хлопцы, гуляйце, хлопцы, расціце, хлопцы. I чакайце, чакайце. Вы дачакаецеся. Ён прыйдзе, прыйдзе, тут яго пуцявіна... А мне знайдзіце і прышліце стараст груп і Крывавязага, Цурука, толькі ціха, каб ніхто не бачыў. Дастаньце іх з-пад зямлі.

Мы знайшлі ўсіх, каго было загадана знайсці, і прыслалі, але на тым не супакоіліся. Як гэта магчыма супакоіцца, калі ў кабінеце дырэктара ідзе сакрэтная гаворка, хто ж гэта з нас здолее застацца ўбаку. На сваім узбраенні мы мелі шмат сродкаў, якія б дапамаглі нам даведацца, пра што тая сакрэтная гаворка, мы маглі падслухаць яе, паставіўшы кружку да сцяны, маглі падслухаць і праз дзірачку ў столі. Але на той раз усе нашы сродкі аказаліся непрыдатнымі. Дырэктар сакрэтнічаў не з выхавацелямі, не педсавет праводзіў, а гаварыў з нашым жа братам, дзетдомаўцамі. I мы, канечне, яшчэ раз пераканаліся, навошта дадзена кожнаму з нас галава, а пачуць з тае гаворкі так ніводнага слова і не пачулі. Нашы старасты выходзілі з кабінета дырэктара як маладыя Напалеоны. Дурні, хоць таксама дзетдомаўцы.