Віктар Казько - Хроніка дзетдомаўскага саду

Але і ён не мае таго ключыка. Не мае, таму што круглы год носіць адны і тыя ж штаны. А дачка яго, Светка, дык тая з вясны босая бегае па вуліцы. А больш ніхто ў вёсцы не нагадваў нам чалавека, у кішэні якога мог бы ляжаць залаты ключык.

— Хлусіш, Лепік,— у адзін голас з Мысам сказаў я і дадаў ад сябе: — Калі і ёсць на свеце залаты ключык, толькі ў Маскве ў аднаго чалавека.

— А вось і не ў Маскве, каб мне з месца не падняцца. Зямлю грызці буду, бачыў на свае вочы, Мыса, я твой ключык. Зямлю грызці буду, бачыў. А хочаце, пакажу сёння ноччу і вам.

— Еш зямлю спачатку,— загадаў Мыса.

Лепік паслухмяна пачаў есці зямлю, ды са смакам такім яшчэ, без булды, як кажуць, разам з трэсачкамі, карэньчыкамі і крылцамі нейкіх жучкоў. Але ўсё роўна ён нас не пераканаў: што Лепіку зямля — цукар. Ён гліну, як здобнае цеста, толькі так глытае, без усякіх клятваў. I не толькі ўлетку, але і ўзімку. Адкалупне ад печы — і ў рот з мелам разам.

— Стаў, рысуй на пузе крыж,— патрабавалі мы другой клятвы.

Лепік намаляваў, чыркнуў пазногцем па жываце.

— Не так. Вось шкло, шклом. Да крыві і на ўсё пуза.— Мыса дастаў з кішэні зялёнае шкельца, якім мы распальвалі на востраве касцёр. Лепік, не раздумваючы, сатварыўсабе крывавы крыж на пузе, і кроплі крыві завіслі на кончыках гэтага крыжа. Гэтая кроў і пераканала нас: не хлусіць. Вымусіла паверыць, таму што мы хацелі верыць і ўдушы заўсёды верылі ў самае неверагоднае, калі былі на адзіноце, і аспрэчвалі гэтае ж неверагоднае, калі паблізу з намі быў нехта яшчэ, баючыся, што нас абсмяюць.

У тую ж ноч мы пайшлі ў паход па свой чароўны ключык. Нам здавалася, што ён схаваны за сямю пячаткамі і ў такім месцы, куды дзетдомаўцам і паткнуцца нельга. А, як сцвярджаў Лепік, ён знаходзіўся за крок ад нас, у халупцы пад інвентарным нумарам 301. Мы самі, сваімі рукамі будавалі тую халупку, самі здабывалі лес пад яе, біліся смертным боем з плытагонамі, і дырэктар нашага дзіцячага дома кіраваў тым боем, таму што яму і нам патрэбна была гэтая халупка, сталоўка трэба была дзетдому. У старой сталоўцы пагранічнікаў нам было цесна, ды яна ўжо і пахілілася, а лесу, каб адбудаваць новую, чамусьці доўга не адпускалі. Не давалі, і ўсё, хаця мы жылі сярод таго лесу, дубровы і гаю. I нават больш таго, не гай і не дуброва, а самае сапраўднае казачнае дзіва, куды дзіўней чароўнага залатога ключыка, на сённяшні мой погляд, знаходзілася непадалёку ад нашага дзіцячага дома. Яно ахапіла і захапіла нас. Мы раслі ў ім, як растуць усе нармальныя дзеці пры бацьках, зведаўшы, што такое ласкавая матчына рука. Але на той час мы не здагадваліся і не разумелі гэтага, адвечная наша бяда: тым, што маем,— не даражым, плакаць пачынаем, калі ўжо толькі згубім, увесь час думаем, як злавіць, упаляваць жураўля ў небе, а сініцы скручваем галаву. Мы праглі цуду, чартаўшчынкі, а гэтае чорт ведае што, ад чаго мо і самому чорту млосна рабілася, трымалі ўжо ў сваіх руках. Трымалі тое, чаму і сёння я не магу прыдумаць назвы. Сказаць проста — рэліктавы гай — не паварочваецца і язык. Але куды дзенешся, рэліктавы дык рэліктавы, хай застаецца безаблічна і суха, як у даведцы, як засталося гэта ў памяці. Даведкі ж таксама патрэбны, і часам яны куды больш праўдзівыя за нашу коснаязыкую лжывую прыгажосць, таму што дакументальна пацвярджаюць мінулае. Дык вось у тым рэліктавым гаі раслі бук і граб, лістоўніца, кедр і ясень, клён, ліпа і яшчэ дрэвы, назваў якіх мы не ведалі і сёння ўжо не ўведаем, пробкавыя суседнічалі са звыклымі нам бярозамі, хвоямі, ядлоўцам. Звар'яцелыя нейкія дрэвы, якія нічога не ведалі, не падазравалі нават, што яны не павінны тут расці, не павінны суседнічаць, што сонца, нябёсы і творца развялі іх па розных краінах і нават кантынентах, паралелях, мерыдыянах. А яны сышліся, сустрэліся каля сірочага прыстанку, нібы тут прызямліўся колісь нейкі касмічны карабель, што пацярпеў крушэнне, імкнучыся да іншых планет ці з тых планет, з сусвету прыляцеўшы.

Касмічны карабель, сусвет, планеты — усё гэта, канечне, сённяшняе. Што мы ведалі ў тыя дні аб іх, хаця і мы былі ўжо тады дзецьмі радыё і кніг, але наша фантазія не-не ды і паварочвала нас да пытання нашых дзедаў: а ці ёсць людзі за Гомелем? I, нягледзячы на тое, што наш дзетдомаўскі «Огонек» браў Маскву, мы таксама, як і старыя палешукі, верылі, што калі ёсць людзі за Гомелем, то дробненькія, а гай — якое ў ім дзіва, калі ён побач. I што з таго, што дрэвы ў тым гаі круглы год зялёныя і жывуць у ім дзівосныя птушкі, вялізныя і малюпасенькія, арлы, і, як мы іх называлі, калібры. Хаця гэта былі зусім, пэўна, не калібры, проста вельмі маленькія птушкі, крыху большыя за чмяля. Але мы хацелі і так называлі іх: калібры. Тое-сёе, як бачыце, мы ўсё ж ведалі, і былі ўпартымі ў сваім веданні, а праўдзівей, няведанні. Разам з «Падзеннем Берліна» і «Тарзана» глядзелі. I ніхто не здолеў бы ніколі выбіць з нас гэтае веданне ці няведанне, загадаць, каб звалі тых птушак інакш, таму што мы самі былі туземцамі, тубыльцамі, індзейцамі, калі вам гэта падабаецца. I мелі мы сваю тубыльскую мову, недаступную дарослым, мову, на якой мы гаварылі нават пры нашых выхавацелях пра самае патаемнае, не баючыся, што яны падловяць нас. Напрыклад: шытызы, кішук шызы, шайдасы асычку шасы. Зразумелі? А гэта ж у перакладзе на нашу мову: дай прыкурыць. I таму мы зусім не бянтэжыліся, калі называлі нашу беларускую птушку — калібры, тым больш што яна нагадвала сапраўдную калібры, і з дзяцінства, з той дзетдомаўскай маёй пары, я яе больш і не бачыў. Яна канула ў мінулае, як у ваду, і як не было яе, нібы і дзяцінства не было, ні птушкі, ні гаю — нічога.