Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах. Том 2

«Адвеку так вялоса, што іншы мужык рабіў бабе лайдацтво, а баба пакорна цярпела. Калі не цярпела, то яны збіраліса ды шукалі во так адна ў адной справядлізасці — на лавачках, за кудзеляй, ля калодзе-жа, на прызбах, межах, цвінтарах — і на гэтым супакойваліса. Але ж чаму і цяпер яшчэ вядзецца такі парадак? Цьфу, каб на яго халера!»

Бабуля, пра якую была мова, стала да іх набліжацца. Рытмічна гойдаючы захутанага ўнука, Лімця яму паціху спявала зялёнадалін-скую калыханку:

Зязюленька шэра, шэра,

Не на тую елку села!

Пералётывай на грушу,

Перадай паклон Андрушу!

Зязюленька шэра, шэра...

З гэтым старая адышла. Зноў запанавала цішыня. З пад'езда яшчэ раз пачуўся голас Ліліі Уладзіміраўны:

Што вы, што вы-ы, Кіра Трафі-імаўна! Мой муж так працуе, так аддаецца ўвесь рабоце! — I пахвалілася, бытта мужык атрымаў вялікі ордэн: — У яго, Кіра Трафімаўна, ужо нават быў адзін мікраінфаркт!

Да-а што-о вы-ы?! — з перабольшаным жахам здзівілася напарніца.

Уявіце сабе!..

I хто мог бы на такога падумаць! З яго мужчына — атлё-от!

А-га!.. О-ой, чаго я тут стаю! Я ж зусім забылася, што ішла зірнуць на дачку!..

Вадзікава маці выглянула з пад'езда ды абшарыла вачыма падворак. Яе дачка, равесніца Святланкі, гуляла з сяброўкамі ў класы. Маладзіца да яе закрычала на ўвесь голас, не зважаючы на людзей, якія сядзелі на лаўцы:

Алла, сейчас жа иди домой и одень брючный ансамбль, слышишь? Холодно уже!

А-ай, мама, шчэ пагуля-аю!

Кому сказано?!

Глядзець і слухаць такое Лаўрэн больш не мог. Чалавек раптам узняўся ды пакіраваў у прыгарадны лес Пышкі.

3

Лаўрэна пацягнула на хвалюючы роздум. I, вядома, душа яго шчымела не аб сабе. Прычына неспакою і на гэты раз была з таго самага гатунку, што на вайне штурхала яго вывалакваць з-пад куль параненых і кантужаных.

Трыццаць пасляваенных гадоў ён па вушы быў закапаны ў клопаты і працу, не прыглядаўся ды не прыслухоўваўся да навакольных падзей. Аднак нічога не абмінала яго ўвагі — падсвядомасць рэгістравала ўсё дакладна. Таму цяпер звычайная чалавечая прыстойнасць і непераможная мудрасць пакаленняў, закладзеная ў ім, не маглі змаўчаць, не ўсхваляваць яго і не змусіць да роздуму, бы над тымі ўцёкамі Багіры з заапарка.

Яму ўспомнілася, як даўно-даўно, тупаючы па гэтай самай дарозе ў Пышкі. з адпускнымі пасведчаннямі ў кішэні, Васіль Шпак разважаў перад ім і Касцевічам:

«Хлопцы, от пабачыце, што людзі хутко адумаюцца! А як усе прачнуцца, дружно возьмуцца і панскую ўладу к чортавай мацеры далоў — толькі пыл з яе пойдзе! Следу ад паноў не застанецца! А калі не стане буржуяў, як у Саветах, калі людзі і ў нас паробяцца ўсе роўнымі — адразу хопіць занятку кожнаму і хлеба! Не стане нават злодзеяў, бо ні ў каго не ўзнікне патрэбы красці! Красці клопатна, небяспечна — нашто рабіць яму гэто? Былы злодзей, хлопцы, пойдзе лепш на завод ці фабрыку ды грошай заробіць столькі, колькі трэбо! I кожны чалавек тады будзе ісці — як добра адрэгуляваны швейцарскі гадзіннік».

Лаўрэн перабіў Шпака:

«Слыш, Васіль. а як ты думаеш, прастытуткі тады будуць ці іх таксамо не стане?»

«Ты што — ачмурэў? — вызверыўся сябар.— Галава ў цябе на плячах ці качан капусты? Падумай, Лаўрэпе, сам! Нашто дзеўкам тады прадаваць сваё цсло, займацца граззю? Думаеш, рабіць такое прыемно ім? Тады кожная зможа выбраць у горадзе любую работу па густу і жыць незалежна — як пані!»

Яны з Міхасём, бы тыя дурні, развесіўшы вушы, шчыра ўсяму верылі. I яшчэ як верылі! Нават і цешыліся, а душы іхнія аж падмывала прагнасць — эх, каб хутчэй тое настала!

Цяпер Лаўрэн з горыччу ў душы ўпікнуў сябра:

«А бачыш, Васільку, што выходзіць? Зусім-зусім усё не так! Лімцін мужык не буржуй, не фабрыкант які, не памешчык Вішпінг, і заробку цяпер — на кожным кроку, але зарабляць гіцаль гэты нават сабе на выпіўку не хоча — крадзе ў роднай жонкі, у сваёй сям'і! А дачка яго? Прастытутка — усім прастытуткам! Каб гэтак у Друскеніках гуль-нуць, траім дзеўкам з кавалерамі трэ мець поўныя кішэні гатоўкі — адкуль яна ў іх? Напэўно, гіцлі, кагосьці абрабавалі! I во, Васіль, улада даўно народная, бытто бы няма беспрацоўных зара, няма бяздомных і жабракоў, ледзь не ў кожнай другой кватэры — каляровыя тэлевізары і тэлефончыкі, ядуць усе масло з маслам, а — старыя е турмы, зладзеі і прастытуткі — толькі крыху іншыя. I ў чым рэч — халера яго душу ведае, Васіль.

Вядома адно: чалавек — не гадзіннік. Мало, відаць, зняць з яго путы. Трэ, мабыць, каб кожны ў галаве меў яшчэ і таго самага цара ды чагосьці хацеў, да нечага яго цягнуло. А для гэтаго, відаць, скончыць інстытут, школу — недастатково. Мая Ніна нідзе не вучылася, усе бабы зялёнадалінскія нічога не канчалі, а ці ж параўнаеш Ніну і бабаў тых з Ліліяй Уладзіміраўнай, з нявесткамі, мацерай няшчаснаго Андрэя — Вандай?..»