Аляксей Карпюк - Выбраныя творы ў двух тамах. Том 2

Крочыў зараз да памятнага месца Лаўрэн і падлічваў. Выходзіла — апошні раз быў, там гадоў з пяцьдзесят таму. Аж не цярпелася ўзглянуць на запаветную мясціну яшчэ раз ды ўстрывожаную душу пасаладзіць болем успамінаў.

Толькі тупаў дарэмна.

Палоскай маладзейшых сосен, кудой некалі ішла вузкакалейка, Лаўрэн даволі хутка выйшаў да рэчкі. Нёман дыхаў густой, белай парай. Каля самага берага яшчэ тырчалі з вады счарнелыя дубовыя пянёчкі — рэшткі царскай пера-правы да форта ў Загаранах. Але ад былой магілы не засталося і знаку.

Зніклі без следу і вясёлыя крынічкі.

У тым самым месцы зараз красавалася маленькая палянка, а на краі яе — будыначак артэзіянскай свідравіны, акуратна складзены з сілікатнай цэглы. Ля самай вады — гранітны абеліск, і на ім напісана, што дакладна ў гэтым месцы летам 1944 года нашы войскі з крывавымі баямі фарсіравалі Нёман.

— Брацкія магілы з апошняй вайны перакрылі царскія, нічого не параіш! — прамовіў услых Лаўрэн, цяжка ўздыхнуў ды павярнуў назад.

2

Памалу ён супакоіўся і ўжо быў задаволены, што сюды прытупаў. Стары пышкінскі лес цалкам захапіў Лаўрэна таямнічай і бяздоннай глыбінёй, закалыхаў душу пгумам ды ў тысячны раз уразіў адчуван-нем быцця, ладу і спакою. Літых і шурпатых камлёў смаладабытчыкі тут ніколі не псавалі насечкай. Пазіраючы на велічныя кроны і гонкія медзяныя сосны, адчуваючы пахі набрынялай вільгаццю ігліцы і кары, Лаўрэн раптам адчуў усю марнасць сваіх клопатаў у параўнанні з адвечным дыханнем гэтай мудрай, самастойнай, упэўненай, жывой і дасканалай масы, адкуль, напэўна, выйшлі вытокі ўсіх продкаў, як і яго самога.

Ужо захацелася Лаўрэну назаўсёды зліцца з лесам.

Не заўважыўшы нават гэтага, ён доўга тупаў перад сабой без мэты, і чалавеку ані крыху не нудзілася. Бы ля Зялёнай Даліны, дзе ён, заклаўшы рукі за спіну, прахадзіць мог па полі паўдня, адчуваючы велізарную асалоду ды набіраючы сілы і спакою.

Гэтак у Лаўрэна паступова не стала аніякіх клопатаў, а сам ён бытта павіс паміж небам і зямлёй сярод зялёнага шуму, гармоніі і ладу, перанёсшыся душой у дні далёкай маладосці. Ужо яму выразна здалося, што побач тупае, моцна нахілены ўперад, Міхась Касцевіч, якога не маглі адвучыць горбіцца ні «капралі» з іх любоўю да муштравання, ні «плютановыя».

Тут Лаўрэну штосьці як бы цюкнула.

Чамусьці толькі аж цяпер выразна ўспомніў, адкуль ведае пісь-менніка, каторы ў доміку Элізы Ажэшка падарыў яму чатыры месяцы таму жоўтую кніжачку!

Гадоў з дваццаць таму Мірон прыслаў на хутар сваю Тэклю з прапановай — Кавальцы збіраюцца ехаць у Скідэль на сустрэчу з Васільком, мотуць узяць на фурманку яшчэ і яго з жонкай. Маркевічаў упрошваць не трэба было. Абое апрануліся ў святочнае ды неўзабаве былі ўжо ў Кавальцоў на падворку.

Скідэль тады яшчэ лічыўся райцэнтрам. Ехалі да яго і хваляваліся, успамінаючы былое.

«Каб хоць народ сабраўся? — буркнуў Лаўрэн.— Дзісь жа звычайны будні дзень, людзям не так лёгка кінуць работу ды выбрацца на такое!»

Мірон згаджаўся:

«I вызначылі на калі сустрэчу, скажы! Якому дурню магло такое нават у галаву прыйсці? Мало будзе народу, то вучняў са школы папруць — начальство вечно на школьніках выязджае!..»

Непакоіліся дарэмна.

Калі зялёнадалінцы заязджалі ў двор раённага Дома культуры, сваім вачам спачатку не паверылі — там ужо грудзіліся вялізным табарам фурманкі. Такое дзіва яны бачылі толькі перад вайной на штомесячных кірмашах альбо на фэстах. Але людзей не было відаць. Распрэжаныя коні спакойна жавалі з торбаў аброк. Каля сцен і платоў зіхацелі лакам дзесяткі ровараў і матацыклаў.

У калідоры новага будынка Мірон і Лаўрэн з жанкамі не маглі прабіцца скрозь шчыльную сцяну мужыкоў і кабет з навакольных вёсак. Тады Кавалец павёў іх хітрымі хадамі, і зялёнадалінцы неўзабаве апынуліся ў зале. Месцы былі ўсе даўно занятыя, давялося стаяць у праходзе.

У вызначаны час сакратар Скідэльскага райкома партыі Іван Мельчанка менавіта гэтага самага пісьменніка завёў разам з Міхасём у прэзідыум. Чалавек тады выглядаў куды маладзейшым. Памыліцца Лаўрэн не мог, бо потым выйшаў вялікі канфуз і давялося да чалавека паміма волі прыгледзецца добра.

«Таварышы, дазвольце сустрэчу з беларускімі пісьменнікамі лічыць адкрытай! — аб'явіў сакратар.— Слова даецца празаіку...» — і тут Мельчанка назваў нікому не вядомага пісьменніка[ 37 37 Выпадак здарыўся з аўтарам рамана. ]. Наступіла магільная цішыня.