Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Божа, адчаіўся Сцяпан, што гэта робіцца? Падгрэблі ўсё, што было ў гумне, павезлі, а ты... Як хочаш жыві! Чым хочаш ужо ўвечар кармі карову! Бадай, як ніколі разгубіўся. Напраўду, дзе якое выйсце? Жыццё так звузілася, загнала ў кут, што хоць вешайся! Калі пачаў аціхаць шум у вушах, пачуў: па ўсёй вёсцы крыкі, енкі, плач. Божа, што ўлада, армія вытвараюць з людзьмі? Ці не жывымі са свету зводзяць?!

Пачуў тупат па двары. Прыкладаючы руку да грудзіны, нібы гэтым мог супакоіць узбуджанае сэрца, павярнуў галаву: сюды, да яго, шнураваў подбегай старэйшы ўнук Пятра Вайткевіча, Андрэй. Выцыглясты, з пачарнелымі вусікамі пад носам дзяцюк.

— Дзед Сцяпан, хадзеце да нас...— паклікаў яшчэ за некалькі крокаў.

Ён няўцямна пазіраў на стрыечнага ўнука, не разумеючы, чаго той хоча.

— Наша баба кліча. Вас i дзеда Міхайлу.

Сцяпан урэшце ачомаўся:

— Што там у вас?

— Бойка...

— Якая бойка?

— Дзед б'ецца з салдатамі...

Сцяпана нібы хто штурхнуў у спіну. Ён шпарка пашыбаваў туды, да Пятра, з кім сёння, калі хадзіў па ваду, бачыўся, жартаваў. Ён, Сцяпан, моўчкі i пакорліва, a Кірыла са сціснутымі зубамі аддалі вайскоўцам сена, а вось пыхкі, нецярплівы i бунтоўны Пятро, мусіць, рашыў пабрыкацца, не аддаць, паспрабаваць абараніць сваё дабро сілаю.

Калі Сцяпан прыбег да Пятровага гумна, дык убачыў: бойка, здаецца, ужо заканчваецца. На двары, каля расчыненых дзвярэй.

Воддаль, паблізу каня i саней-развалаў, стоўпіўся гурт чужых цывільных людзей, быццам авечак у летнюю спёку,— відаць, ix сагналі сюды з усіх бліжэйшых двароў, каб уціхамірыць Чорных; галасілі, ломячы рукі, мітусіліся кабеты — Міхайлава Настуля i Пятрова Франя; да ix ціснуліся шматлікія ўнукі; мужчыны, гаспадар Пятро i Міхайла, ляжалі ніцма долу. На іхнія спіны ўсселася па тры-чатыры салдаты. Яны ціснулі каленьмі свае ахвяры, заломлівалі ім рукі i звязвалі ix пастронкамі.

Непадалёку, ля вушака, проста на зямлі сядзеў малады збялелы салдат (Пятро спароў яго віламі i балюча ўдарыў пад жывот нагою), a другі, старэйшы, прысеў на коленцы i прыкладае яму да скроняў снег; у кутку двара, дзе ляжаў пласт белага снегу, сядзеў на дыбках афіцэр — расхлістаны, без фуражкі. Ён гроб далонню снег і прыкладаў яго да акрываўленай шчакі (Пятро тыцнуў яму сюды чаранком вілак). Побач каля яго ляжалі ўжо грудкі набрынялага крывёю снегу.

Звязаўшы рукі, салдаты падхапіліся i паднялі пераможаных бунтаўшчыкоў — у Пятра быў пад вокам вялізны сіняк, a ў Міхайлы — акрываўленыя губы, падбародак i шыя.

— Увести! — не падымаючыся, махнуў рукою васпаваты афіцэр. — В Налибоки. Как бунтовщиков и оказавших сопротивление силой. Пускай судят по законам военного времени.

— Вас, разбойнікаў, трэба не судзіць, а крыжаваць...— не збаяўся, агрызнуўся Міхайла, турзнуўся, бо яго за локці моцна трымалі салдаты.

— Пане ахвіцэр, куды вы яго павядзіцё? Старога, хворага! — забедавала Настуля.— Нашы ж два сынэ ў войску... I Пятра адпусцеце... Яго сын тэж на вайне...

— Каго ты просіс? Звяруг? — абазваўся ўзелянелы ад злосці Пятро.— Яны с не людзы, яны — звяругі...

— Закрой хлебало, хам! — агнём бліснулі афіцэравы вочы.

— Сам ты хам! — не здаваўся i не баяўся нічога Пятро.— Кормім, поім, а ты ясцэ свіняцыс...

— Увести! — паўтарыў загад афіцэр, зноў махнуў рукою. I, павярнуўшыся да цывільных мужчын, загадаў: — Выносите из риги сено. И по местам. Не стоять, как телята, не сочувствовать, а помогать подавлять сопротивление...

Салдаты павялі накухталяных Пятра i Міхайлу з двара, а забягаючы ім наперад, з плачам, енкам ды мольбамі пабеглі пажылыя жанчыны. Цывільныя ў гэты час тут жа, пры Сцяпане, пачалі выносіць з Пятровага гумна сена i накладаць на пустыя сані.

Кабет i дзяцей, як неўзабаве ўведалі ўсе ў Янкавінах, за вёскай адагналі, а Пятра i Міхайлу патурылі ў Налібакі, дзе быў штаб раскватараванай па навакольных вёсках брыгады.

5.

Калі была дзяўчынай, жыла ў бацькавай хаце, Зося не ведала, што такое доўгія ночы i бяссонніца.

Цяпер жа, у замустве, ды калі зноў зацяжарала, сама на сабе ўсё адчула. Надта пасля таго, калі заявіўся малады сусед, Янка. Усе апошнія ночы Зося доўга не магла заснуць, a калі i зводзіла вочы, патанала ў дрымоце, дык ненадоўга. Пасля першага ж кароткага забыцця прахоплівалася i потым зноў ляжала з адплюшчанымі вачыма, з яснай памяццю. Самыя розныя думкі апаноўвалі яе, узбуджалі, прыгняталі, а то i даводзілі да адчаю. То па-ранейшаму пакутавала ад свайго прымусовага нявесткавання, якое многія ў вёсцы, яе бацькі таксама, лічылі за вельмі ж прынаднае, то перамагала крыўда ад свёкравых абраз, то мучылася, што вярнуўся з фронту Янка i не хоча яе бачыць (яна ўпотай ад усіх сачыла за ім з акна), то баялася смёрці — цяпер, калі набліжаліся новыя роды, больш усвядомлена асцерагалася за сваё жыццё. А раптам на гэты раз, без лекара, штосьці выйдзе не так? Першыя ж роды былі цяжкія: бабуля-павітуха не магла ёй памагчы, ледзь не звяла на той свет, выратаваў толькі іхні лекар, Чарноў, забраны цяпер на вайну. А раптам, калі здарыцца бяда, сіратою застанецца Антонік — яе i Янкава крывінка, боль i радасць?