Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

Вось i цяпер, у гумне, Сцяпану было горка. Вырваўся з шумлівай хаты, але не супакоіўся. Ды як суцішышся, аспакайнееш, калі да вясны, да травы, яшчэ далека, а сена вунь у загарадцы копка, не болей. Як датрымаць карову да цяпла, не даць ёй пасці? Як датрымаць Пётрыкавага каня, аднаго на ўсю іхнюю вялікую радню? На новы тыдзень трэба ж даваць сена каню ўжо яму — паколькі конь быў адзін на чатыры гаспадаркі, дык кармілі яго па чарзе.

Сумны, змрочны, выйшаў з халоднага i амаль пустога гумна на ўднелы, светлы ўжо, марозны двор.

Пасярод двара сустрэў малодшую нявестку Ганю з даёнкай. Невысокая, шустрая, шыбавала ўгнуўшыся да хлява, перад ім збочыла i прашмыгнула міма. Здаецца, заплаканая. Як нарадзіла байстручка, дык нібы адмянілася — была кругленькая, вясёлая, ахвотная да смеху, да песень маладзіца, а цяпер стала худая, косці ды скура, маўклівая, запятая i сярдзітая, як ваўчыца.

Зайшоў у хату.

Ці наўмысна, ці незнарок яму ў грудзіну тыцнула канцом вілак старэйшая нявестка — толькі што паставіла ў палаючую печ вялікі свіны саган з вадою (мелі адну свінку, карову, цялё i паўдзесятак курэй. Каня так i не набылі, a авечкі забралі летась вайскоўцы).

— Таўчэцеся вот пад рукамі...— забурчэла Аўдоля, даючы яму дарогу. Як i ўсе яны, Чорныя, пацямнела з узростам, стала маршчыністая, бяззубая, зусім ужо старая ў свае сорак гадоў.

Непадалёку, ля стала сядзеў таксама пастарэлы, злосны i маршчыністы Кірыла i смаліў згорнутую з газеты i тытуню-самасаду піпку. Дарывае во ўжо яго запас «Нашай нівы», якую ён выпісваў, пакуль яна выходзіла. Каб i хацеў у вольную хвіліну пачытаць тое, што чытаў ужо ды забыўся ці прапусціў у свой час (а чытаць ён i цяпер любіў), дык дарма, не ўхаваеш нічога. Волькі другі ўжо год дома не было — служыла ў дзераўнянскага ксяндза.

— Прынясеце вады,— закамандавала нявестка. А пасля, калі завалтузіліся пад дзяругамі на двухпавярховых палках дзеці, закрычала на ix: — Ціха вы, чэрці! Не дзярыце бялізны.

— Цёця,— запішчэў Ганін байстручок (яму сёння было два з паловаю гады),— а ваш Косцік мяне шчыпае...

— А чорт цябе не возьме,— са злосцю адказала.

Яе дзеці, учуўшы, што маці ix не ўшчувае, яшчэ смялей узяліся крыўдзіць малога. Той заенчыў, паскардзіўся скрозь слёзы:

— Пачакайце, я маме скажу...

Сцяпан узяў драўлянае, акаванае бляхаю, з абручамі-дротам вядро i паспешна падаўся да студні — у двор стрыечнага брата, Пятра Вайтковіча.

На халоднай яшчэ вуліцы смачна пахла дымам— дружна дыміліся коміны па ўсёй вёсцы, дык i стаяў усюды водарны пах хваёвых, альховых, а таксама бярозавых дроў, вадзяной пары ці ўжо i падгарэлай бульбы. У суседзяў, роднага брата Miхайлы i стрыечніка Юзіка Вайтковіча (іхнія хаты стаялі насупраць, у Юзіка гэтую зіму збіралася моладзь на вячоркі) рыпелі дзверы то сенцаў, то хлява, чуўся гоман у двары. Вось з Міхайлавага двара панёсся рэзкі енк — ясна, недзе за хлявом сядзеў i дзеля пацехі нема выў-роў на ўсю вёску Міхайла. Састарэў, але прыкрых сваіх выхілак не кідае.

Насустрач, можа, ад старасты Дземідовіча борздка крочыў Мішук.

— О то штукар твой брацец! — усміхнуўся той.

Сцяпан нічога не адказаў. За сваё доўгае жыццё стаміўся ўжо ўшчуваць схільнага на ўсякія выбрыкі малодшага брата.

— Ну, што чуваць? — калі парукаліся, ухмыльнуўся Мішук — камлюкаваты, чырвоны ад марозу, вясёлы. Якой яму трасцы, рад, што ўбавіў сваіх дачок да багатых (Галену — у сям'ю Стася Нямкевіча, Зосю — да Гарбацэвіча). Цераз ix i яму тое-сёе трапляе — надта ад малодшай дачкі, Зосі. Не сядзіць без сена ці без хлеба.

— Ты ж быў на людзях, дык ты павінен ведаць усе навіны,— прамовіў Сцяпан, павесіў вочапку вядра на сагнутую руку.— Я цяпер, таўчы яго камары, далей сваіх Міхайлы, Пятра не хаджу.

— Я, што i пачую, дык не разбіраюся. От ты — другое дзела. Ты кемны да палітыкі.

Сцяпан зноў змаўчаў, бачачы, што задаволены сусед ядавіта насміхаецца. Вунь у шэрых вачах чорцікі скачуць, аж губы кратаюцца — мусіць, так i свярбіць язык сказаць: «Гаспадарыць не ўмееш, а да палітыкі дык прагнёны!..»

— Таўчы яго камары, вялікая паліціка для вялікіх галоў...— прамовіў неўзабаве.— Паслухай, браце, можа, ты багаты на жытнюю муку? Пазыч хоць з паўпуда. Адробім увесну ці ўлетку.

— Не, што ты. Мала ў самога,— няшчыра замахаў рукамі Мішук. Скупы i жорсткі, як i яго сват Гарбацэвіч. Калі што i можа даць, дык не адразу, a толькі пасля таго, калі на калені станеш.

— Няма дык няма...— паныла прамовіў Сцяпан i пасунуўся па вуліцы. Воддаль, цераз лагчыну, дзе цёк ручаёк, на ўзвышку, i жыў Пятро. Яны, Чорныя, агулам выкапалі ў яго двары студню. Была яна глыбакаватая, але з вельмі смачнаю вадой. У многіх у вёсцы ў студнях вада выбіралася альбо вымярзала, a ў Пятровай студні — ніколі. Хоць у адным, з вадою, быў прыветны да ix бог. Той жа Мішук, калі прыпрэ, дык ходзіць якраз да Пятра па ваду. Даюць i ніякай платы не патрабуюць. А ён, бачыш, якое свінчо. Як лепш жыве, дык задраў нос, не спачувае. Ён бы, Сцяпан, каб мог, дык усім бы не толькі спачуваў, але i памагаў бы выбрацца з бяды. Як, скажам, памагаюць Нямкевічы, Грыгарцэвічы. Але Мішук не на ix раўняецца, а на Гарбацэвіча ды Дземідовічаў.