Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

— Жывы i я. Хоць, можа, лепей было б, каб не жыў...

Яна змаўчала; калі падняў галаву i зірнуў у вочы, дык убачыў: яна прыкусіла вусны, пазірае аддана i плаксіва моршчыцца, i тут жа па яе шчацэ плыве, робячы раўчучок, буйная слязіна. Вось затрымалася каля падбародка, адарвалася i паляцела на зямлю.

Канечне, Зосі было i ёсць цяжка. Жыве не так, як хоча, а як выходзіць, як камандуе свёкар. Можа, i не вінаватая за тое, за што вінаваціць ён, Янка. Дык не варта папікаць, псаваць настрой, дабаўляць згрызот. Усё ж яна не абы-якая, не чужая яму, а любая, дарагая, можа, таксама чакала i не менш перажывае, пакутуе, што сустрэла вось у такім стане.

— Выбачай...— ціха папрасіў i, каб не расчульвацца ды не нарабіць ёй сваёй чуласцю толькі шкоды, рушыў у свой двор. Здаецца, яна перад самым яго адыходам памкнулася затрымаць, штосьці сказаць, але ён не азірнуўся, не затрымаўся — сёння i тут не варта паказваць свае любошчы, радасць ад сустрэчы. Але ўсё роўна адчуў вялікую палёгку: вось i адбылася першая сустрэча, размова. Пасля гэтага не павінна быць такога, як раней, вялікага напружання, асцярожлівай боязі выйсці са свайго двара i нечакана сустрэцца з ёю. Што далей будзе, як яно ўсё павернецца-разгорнецца, адзін толькі бог ведае, але, зноў i зноў змушаў сябе паверыць Янка, свет для яго пашырыўся, i яму стала лягчэй.

Ля сянец яго спаткала маці — у старых, абшытых спаднізу цялячаю скураю валенках, у некалі чырвоным ад цэглы, а цяпер аблінялым кажушку ды звыклай цёплай хустцы. Заплаканая, зусім згорбленая. Мусіць, стаяла дагэтуль тут, на ганку, назірала за ім i Зосяю, чакала яго.

— Зноў бяда, сынок,— зашчыравала ў адчаі.— Наехала ж набрыдзь i абірае. Чуеш? — паказала рукою на загуменне.— Здаецца, ломяць дзверы, каб у гумно залезці...

Ён, нічога не адказаўшы, рашуча закрочыў па двары на дрывотні, каб праз яе выйсці на загуменне, дзе, як убачыў, ідучы дадому, стаіць чужы конь.

— Як вы паехалі ў лес, дык ix скора i прынёс чорт,— тлумачыла маці, спяшаючыся за ім.— Саней, можа, i паўсотня, не меней. Усю вуліцу з канца ў канец запрудзілі... Я, як убачыла, дык абмерла: прыехалі ці высяляць, ці зноў абіраць. Аж, кажу, умлела: што без вас, мужчын, рабіць буду? Выйшла да Стася, папытала: «Можа, ведаеш, чаго прыперліся?» — «Чысціць нас»,— кажа. Я за замкі — ды на дзверы гумна, хлява i клеці. Аж прыходзіць у хату малады ахвіцэр i пытае: «Хазяін дома?» — «Нямашака,— кажу, у лес паехаў».— «Вы — хазяйка? Калі вы, дык вот бумага, давайце на нужды арміі пуд аўса i пятнаццаць пудоў сена!» — «Дык мы ж давалі перад калядамі!» — «Цяпер па-новаму трэба...»

Мінулі дрывотню, дзе яшчэ былі паўтары складні сухіх бярозавых i хваёвых дроў, стаялі смаловыя круглячкі, зробленыя бацькам за зіму палазы, колы, аглоблі, віселі пад страхою грабільны.

На прыгуменні стаяў рыжай масці, з белымі надкапытнікамі конь з саньмі, ля ix — малады невысокі прапаршчык, на шчацэ якога быў доўгі, можа, i ад штыка, рубец, а двое, пажылы цывільны дзядзька ў кажуху i малады салдат у шэрым, зашмальцаваным шынялі, падважвалі каламі цяжкія замкнёныя знутры дзверы, каб скінуць ix з завесаў.

— Што за разбой сярод белага дня? — сурова прыкрыкнуў Янка.

Дзядзька i салдат уздрыгнулі, выпрасталіся i вінавата залыпалі, прапаршчык спачатку таксама з некаторым збянтэжаннем зірнуў на яго, высокага, шырокага ў плячах, на яго вайсковыя штаны, а пасля, як амаль i кожны невысокі чалавек, захрабрыўся:

— Кто такой?

Нагнаў строгасць на свой малады твар, паправіў кабур за паясніцаю: ведай, мы са зброяй, мы сіла! А па-другое, як i кожны вайсковец, можа, са злосцю зірнуў на яго, цывільнага: мы ў арміі, гаруем, а ты, здаровы бык, аціраешся ля жаночых спадніц!

— А ты хто такі? — не збаяўся, запытаў Янка.— Хто даў табе права марадзёрыць?

Прапаршчык, здаецца, адчуў, што перад ім не тутэйшы вясковы целяпень, а бывалы малады мужчына, дык трошкі памякчэў:

— Вы — хазяін?

— Што вам трэба? — Янка па-ранейшаму быў суровы. Нават злы. За армію, за салдат, якія вытвараюць вось такі грабеж. Нават i з-за таго, што разумеў: вайскоўцы не зусім вінаватыя, робяць тое, што ім загадалі.

Прапаршчык падышоў, расшпіліў скураную карычневую сумку з пазалочанаю зашчапкаю i дастаў з яе паперыну. Падаў.

— Вось распараджэнне на дадатковую рэквізіцыю ў насельніцтва фуража для патрэб Туркестанскіх часцей,— патлумачыў.— Распараджэнне ўзгоднена са штабам нашай Другой арміі i Земсаюзам.

Янка прачытаў тое, што было надрукавана на машынцы. Сапраўды, гэта быў высокі загад, дзе нават была пагрозная прыпіска: «...в случае неповиновения пресекать онное силой». Ён нічога не сказаў прапаршчыку, паказаў рукой на сценку, куды ўжо заварочваў з саньмі бацька.