Генрых Далідовіч - Пабуджаныя

«Праз пару дзён пасля гэтага,— расказвала Людвіка,— калі мы снедалі толькі ўдваіх, я запыталася: «Скажыце шчыра, чаму так упіраецеся пры сваёй пастанове, нашто вы сабе шкодзіце?» — «Бачыце, кажа, вельмі перажываю тое, што я бяссільны памагчы тым, хто цяпер, падчас вайны, церпіць голад, асабліва шкадую дзяцей. Калі я сабе адмаўляю тое, што люблю (бо, прызнацца, люблю салодкую гарбату), мне здаецца, што я раблю нейкую ахвяру, i гэта мяне хоць крыху пацяшае...»

«Выбачайце, кажу, але фактычна ваша ахвяра нічога дзецям не дае».— «А гэта пабачым»,— неяк загадкава адказаў.

I сапраўды, праз нейкія тры месяцы пабачылі. М. Багдановіч працаваў у магістраце ў аддзеле харчавання. Там працаўнікам апрача платы выдавалі паёк — пераважна цукар. I вось у адзін дзень раніцай, пасля снедання, выходзячы на працу, Максім просіць маю маму, каб дала яму чыстую пошыўку. Увечары сабраліся i дзівіліся, што так доўга няма Максіма. Ён прыйшоў позна i прынёс на плячах паўпуда цукру! Аддаў яго мне... i кажа: «Гэта для дзяцей уцекачоў...»

...Мусіць, нікому i ніколі не забыць, як разам сустракалі гэты Новы, 1917 год. Рашылі спатыкаць яго ў «Беларускай хатцы», сабраць усіх, хто спрыяў Таварыству, а таксама i іхніх родзічаў. Багдановіч выявіў шмат фантазіі, каб падрыхтаваць як след вечарынку, аформіць запрашэнні, а пасля i наладзіць сустрэчу. Вечарынка ўдалася бадзёрая, багатая на выдумку i на імпрэзы — усім, як ні было цяжка ў свеце, тут на Бацькаўшчыне, хацелася з радасцю вітаць Новы год, верачы, што, можа, якраз ён збавіць чалавецтва, ix ад гора i бяды, прынясе мір, змены, палёгку.

Развесяліўшыся, неяк i не заўважылі, як з іхняга гурту знік Багдановіч. Калі агледзеліся, кінуліся яго шукаць. Знайшлі яго ў бюро Камітэта — невялікім, але ўтульным, цёплым пакоі з балконам. Сюды, як гаварыла Людвіка, ён любіў зайсці, пасядзець — папісаць альбо пачытаць, а то i памарыць. Цяпер ён сядзеў у цемнаце i цяжка кашляў, затульваючы рот белай хустачкай. Яна была ў чорных плямінах, відаць, з рота ішла кроў. Можа, стаміўся за апошнія дні, а можа, неадчэпная яго хвароба няўмольна наступала i наступала, спальвала яго малады, але падточаны ўжо ёю арганізм.

Яму было вельмі няёмка, што ўбачылі яго вось у такім пакутніцкім стане, ён папрасіў не паліць святла. Сівіцкія ў цемнаце змусілі яго прылегчы, абмылі падбародак i шыю, далі лякарства. Пасля, калі яму палягчэла, ён, хоць i забаранялі яму гаварыць, сказаў:

— Хораша пагулялі сёння, аж стала лягчэй на душы. Але заўтра ж ужо трэба ўзяцца за новую работу. Можа, ужо хутка закончыцца вайна, будуць нейкія змены. Можа, нарэшце дачакаемся сваіх беларускіх школ, a падручнікаў у нас няма. Лемантары сякія-такія ёсць, а вось чытанкі пасля лемантара няма. Дык трэба яе скласці. Я магу заняцца паэзіяй — падабраць адпаведныя вершы, тое-сёе самому напісаць альбо перакласці...

«Божа мой! — пазіраючы на ляжачага хворага, падумаў тады Васілевіч.— Якое слабое ў яго здароўе, але які моцны дух, якія высакародныя памкненні... Але ў Мінску яму заставацца няможна... Трэба ехаць у Крым. I да надыходу вясны...»

...Зайшоўшы цяпер у сталоўку, Васілевіч убачыў там шмат люду. Абапал састаўленых упрытык сталоў, накрытых белымі, з чырвонымі ўзорамі па краях сурвэтамі, сядзелі, налівалі з жоўтага бліскучага самавара i пілі гарбату Ядвігін Ш. з дачкой Вандай, Змітрок Бядуля з сёстрамі Рэняй i Геняй, Альберт Паўловіч з дачкой Уладзяй i зяцем Юзікам Фарботкам, Фабіян Шантыр, артысты Усевалад Фальскі i Уладзіслаў Галубок, архітэктар Дубяйкоўскі, адвакат Чаўсаў, публіцыст i вучоны Рамуальд Зямкевіч, гаспадыня Сівіцкая з дачкой Людвісяю, выкладчык Васіль Муха, а таксама сёння былі i тыя з тутэйшых, хто прыходзіць сюды рэдка, найчасцей у вялікія святы — пісьменнік Карусь Каганец (з Барысаўшчыны), пан, член Дзяржаўнага савета Расіі Рыгор Скураны, генерал Петрыкевіч, ксёндз Мятліцкі, капітан рускай арміі Еўзікаў i яшчэ колькі незнаемых афіцэраў меншых чыноў. На тым, дальшым, краі доўгага стала прымасціўся Максім Багдановіч, дзеля якога сёння i сабралася гэтая сябрына.

Гаспадыня Сівіцкая, пажылаватая, інтэлігентнага выгляду кабета, памагла Васілевічу распрануцца, павесіла яго паліто, запрасіла садзіцца за стол. Яе дачка, маладая, шчырая i такая ж інтэлігентная, як i маці, Людвіся, тут жа падала яму на сподачку кубак з гарбатаю, невялікую плеценую карзіначку з сухарыкамi.

Васілевіч падзякаваў i ўсміхнуўся:

— I сёння гарбата без цукру?

Усе гарэзна зірнулі на Багдановіча. Той, худы, сутулаваты, з густой, злёгку хвалістай, цёмна-русай чупрынай, з каштанавымі вусамі, у звыклай студэнцкай зялёнай куртцы, не вытрываў, лагодна ўсміхнуўся. Ён, здаецца, дагэтуль стараўся быць не маўкліва-задуменны, як заўсёды, а вясёлы. Але белавата-васковы твар, а таксама сумныя шэра-блакітныя бяздонныя вочы паказвалі, што гэтая весялосць змушаная, што ў яго на душы журботна. Відаць, не зусім хочацца пакідаць Мінск, не зусім верыць, што здолее вылечыцца.